کودهـاي بيـولوژيـک کدامنـد
99-1-27
نخستين کود ميکروبي با نام تجاري نيتراژين (حاوي باکتري «ريبوزوم») دقيقاً يک قرن پيش براي فروش عرضه شد و به دنبال آن، مراکز متعددي کار توليد گونه‌هاي مختلف «ريبوزوم» و برخي باکتري‌هاي ديگر را آغاز کردند؛ ولي اين فعاليت‌ها به‌دليل تقارنشان با زمان توليد کودهاي شيميايي، دوامي‌نيافتند.
سرازيرشدن اين رقيب نيرومند به عرصة بـازارهاي مصرف، بـه‌دليــل جاذبـــه‌هاي گمراه‌کننده‌اي چون بهاي ارزان، کاربرد آسان و به‌ويژه درآمدهاي کاذب کوتاه‌مدت، چند دهة تاريک رکود و وقفه را بر توليد کودهاي بيولوژيک تحميل کرد.
با اوج‌گيري بهاي نفت و مواد سوختي در اوايل دهة 1970 که افزايش بهاي کودهاي شيميايي را در پي داشت، مسئله اقتصادي‌نبودن مصرف اين کودها براي محصولات کشاورزي ارزان‌قيمت و لزوم استفاده از جايگزين‌هاي مناسب‌تر مطرح شد.
اين خود سرآغاز تحولي بود که استحکام پايه‌هاي آن را بايد مديون دانشمنداني باشيم که طي اين سال‌ها، با طرح مسائل اساسي‌تري، چون لزوم صرفه‌جويي در مصرف سوخت‌هاي فسيلي تجديدناپذير و تأکيد بر آثار منفي ناشي از مصرف غيراصولي اين کودها بر کيفيت خاک، محصولات زراعي و ساير عوارض زيست‌محيطي آن‌ها، زمينه‌هاي مناسب را براي آغاز چنين تحولي فراهم آورده بودند.
موارد استفاده و مراحل توليد کودهاي ميکروبي
معمولاً ارگانيسم‌هاي مورد استفاده براي توليد کودهاي بيولوژيک، از خاک نشأت مي‌گيرند و در اغلب خاک‌ها حضور فعال دارند؛ با اين حال در بسياري از موارد، کميت و کيفيت آن‌ها در حد مطلوب نيست و به همين دليل، استفاده از مايع تلقيح در آن‌ها ضرورت پيدا مي‌کند.
در اين قبيل کودهاي ميکروبي، تراکم جمعيت سلولي در حدي است که مي‌توان تا بيش از يک ميليون سلول زنده را براي هر دامنة تلقيح‌شده با آن فراهم کرد؛ در حالي‌که طبيعتاً چنين تعدادي، به‌خصوص در حوزة فعاليت سيستم ريشه‌اي گياه، حضور ندارد.
عوامل زير مي‌توانند موجب تشديد کمبود يا دليل نبود ارگانيسم مورد نظر، در خاک‌هاي يک منطقه باشند:
1) تنش‌هاي محيطي بلندمدت، مانند خشکي، غرقاب، حرارت زياد و يخبندان؛
2) استفاده زياد و مکرر از سموم شيميايي به‌منظور مبارزه با بيماري‌ها و آفت‌هاي گياهي
3) در موارد انواع همزيست با گياهان، نبود گياه ميزبان مناسب به‌مدت طولاني يا وارد کردن گونه يا واريتة خاصي از يک گياه غيربومي.
مزيد بر مسائل کمي، تفاوت‌هاي کيفي نيز به‌شدت مطرح‌اند. استعداد بالقوة افراد يک گونه براي انجام يک فرايند بيولوژيکي خاص يا براي مقابله با تنش‌هاي محيطي، بسيار متفاوت است و به‌طور طبيعي در هر خاک، طيف وسيعي از سويه‌هاي مختلف يک گونه از ضعيف و کم‌تأثير تا مقاوم و کاملاً مؤثر، حضور دارند؛ به همين دليل، اولين مرحلة توليد هر مايع تلقيح، جمع‌آوري و بررسي سويه‌هاي مختلف، به‌منظور انتخاب اين سه نوع است: 1) بالاترين پتانسيل را از نظر انجام فرايند موردنظر داشته باشد؛ 2) بهترين توان تحمل به شرايط اقليم و خاک محل مورد استفاده را داشته باشد؛ 3) بيشترين سازگاري را با گونه و واريتة گياه زيرکشت در آن منطقه داشته باشد.
مرحله بعدي، تکثير سوية انتخاب‌شده روي محيط غذايي اختصاصي و سپس نگهداري روي يک مادة حامل مناسب است؛ به طوري که قادر به حفظ و نگهداري آن، از زمان توليد تا هنگام مصرف (معمولاً براي حدود يک سال)، به‌طور زنده و فعال، به تعدادي در حد استانداردهاي تعيين‌شده (کمتر از 10 سلول زنده در هر گرم از ماده حامل) باشد.
انواع کودهاي بيولوژيک
رايج‌ترين اين کودها، با استفاده از ارگانيسم‌هاي مربوط به گروه‌هاي زير تهيه مي‌شوند:
1- باکتري‌هاي تثبيت‌کنندة ازت مولکولي؛
2- قارچ‌هاي ميکوريزي؛
3- ميکروارگانيسم‌هاي حل‌کنندة فسفات‌هاي نامحلول؛
4- باکتري‌هاي «ريزوسفري» محرک رشد گياه؛
5- ميگروارگانيسم‌هاي تبديل‌کنندة موادآلي زائد به کمپوست؛
6- کرم‌هاي خاکي توليدکنندة ورمي‌کمپوست.
با اوج‌گيري بهاي نفت و مواد سوختي در اوايل دهة 1970 که افزايش بهاي کودهاي شيميايي را در پي داشت، مسئله اقتصادي‌نبودن مصرف اين کودها براي محصولات ارزان‌قيمت و لزوم استفاده از جايگزين‌هاي مناسب‌تر مطرح شد.
