پرورش شترمرغ در ایالات متحده به‌طور معمول به‌عنوان یک کار بسیار مخاطره‌آمیز در نظر گرفته می‌شود. تقاضای موجود برای گله شترمرغ مادر خیلی بیشتر از عرضه آن است که منجر به قیمت بسیار بالا برای همه سنین شترمرغ می‌شود.
تولید موفق در مقیاس بزرگ متکی به انجام تجربیات اثبات شده علمی در مدیریت و نگهداری، پرورش و جوجه‌کشی گله مادر، تغذیه، حفظ سلامتی و مخصوصا مدیریت هچری و انکوباسیون می‌باشد. مصرف حداکثر علوفه با کیفیت، احتمالا برای فراهم نمودن تولید اقتصادی، یک عمل ضروری خواهد بود.
نحوه شروع کار پرورش شترمرغ
تجارت شترمرغ میتواند با یکی از راه‌های زیر شروع شود:
- خرید تخم‌ها و جوجه‌های هچ شده (از تخم بیرون آمده) که کمترین سرمایه اولیه را نیاز دارد، تخم‌های تهیه شده می‌توانند با هزینه معقول به دست آیند، اما تولید تخم 2 سال طول می‌کشد.
- خرید جوجه‌های با سن کم و تعیین جنسیت (8 هفته یا مسن‌تر) که مشکلات مربوط به هچ شدن تخم و پرورش ابتدایی جوجه‌ها را کاهش می‌دهد، اما البته این گران‌تر از تخم‌ها خواهد بود. در این حالت تولید دوباره حداقل 2 سال طول می‌کشد.
- خرید شترمرغ‌های جوان (یک ساله) فرصتی را برای انتخاب پرندگان با کیفیت در ظرف یک سال بلوغ جنسی می‌دهد.
- خرید شترمرغ‌های مادر ارزیابی شده، راهی پرهزینه است، اما تولیدکننده را قادر می‌سازد تا فورا تولید را شروع کند.
- ترکیبی از راه‌های بالا.
تولیدکنندگان بایستی هنگام خرید گله مادر برای پرهیز از مشکلات بالقوه همخونی از پیش برنامه‌ریزی کنند. مراقب باشید که گله حذفی (وازده) و مادران غیر مولد نخرید. هنگام خرید شترمرغ‌های بالغ فقط مادران ضمانت شده را از منابع معتبر تهیه کنید. در کارولینای شمالی هزینه‌های یک جفت جوجه مولد (داشتی) تقریبا 6 هزار دلار و هزینه‌های یک جفت شترمرغ بالغ (یک ساله) در حدود 12 هزار دلار می‌باشد. قبل از مبادرت به یک چنین کاری باید اطلاعات بازاریابی برای تولیدات شترمرغ مورد بررسی قرار گیرد.
روش‌های پرورش شترمرغ متنوع هستند و دو مزرعه شترمرغ مشابه هم وجود ندارد. به این دلایل، پیش‌بینی هزینه‌های تولید، مشکل است. سود و هزینه‌های دقیق فقط توسط هزینه‌های خوراک و با قیمت بازار تولیدات شترمرغ (تخم‌ها یا شترمرغ زنده) در بازار منطقه شما میتواند پیش‌بینی شود. فعلا فقط بازار قابل دسترس در کارولینای شمالی (ایالات متحده) عبارت است از فروش جفت‌های مادر که تخمین زده می‌شود هزینه‌های آن حدود 200 دلار در ماه برای تغذیه و نگهداری هریک از جفت‌های مادر بالغ باشد. به‌خاطر داشته باشید در ارزیابی هزینه‌های پیش آمده یک مزرعه شترمرغ، هزینه‌ها در طول دوره مستهلک می‌شود و این منجر به کاهش هزینه به ازای هر شترمرغ یا تخم در طول دوره بهره‌برداری خواهد شد.
تغذیه
شیوه‌ها و تجربیات تغذیه‌ای سفارش شده توسط کارشناسان مدعی، اغلب بر اساس اصول درست تغذیه‌ای نیست. تغذیه مرتبط با مشکلات مرگ و میر در جوجه‌ها و شترمرغ‌های جوان، شامل ناهنجاری‌های تغذیه‌ای یا پرهیز غذایی، انسداد روده و ناهنجاری‌های پا می‌باشد. این کاملا ضروری است که شترمرغ‌ها، آب شرب و تمیز قابل دسترس در تمام اوقات داشته باشند. آن‌ها باید خوراک‌هایی را دریافت نمایند که سطوح کافی از پروتئین، اسیدآمینه ضروری، ویتامین مناسب، مواد معدنی و احتیاجات انرژی را فراهم کند.
برنامه زیر عملی است و نتایج عالی را در پرورش جوجه‌های شترمرغ داشته است. وقتی که جوجه‌ها 24 تا 48 ساعت سن دارند، آن‌ها می‌بایستی جیره‌شان با یک جیره استارتر با کیفیت پرندگان شکاری یا بوقلمون حاوی حداقل 18 درصد پروتئین شروع شود. این جیره‌ها برای فراهم کردن تمام مواد مغذی ضروری جهت رشد و سلامتی مطلوب در طول دو هفته اول زندگی فرموله شده‌اند. غذاهای تازه شامل کاهو، کلم و اسفناج خرد شده از نظر انرژی و پروتئین در سطح پایین هستند و مورد نیاز جوجه‌های شترمرغ نیستند. برخی سبزی‌ها نظیر اسفناج و کنگر فرنگی حاوی اسید اگزالیک هستند که می‌توانند از جذب و استفاده کلسیم جلوگیری کنند و به ناهنجاری‌های پا کمک نمایند.
خوراک‌های با فیبر بالا می‌توانند سبب انسداد روده‌ای در جوجه‌های جوان و منجر به مرگ‌های پرهیز غذایی (گرسنگی) شوند. هرگز جوجه شترمرغ‌ها را با خوراک‌های کپک زده یا مشکوک، به هر طریقی تغذیه ننمائید. بوتولیسم یا مشکلات روده‌ای می‌توانند در این حالت اتفاق بیفتند. استخوان خام (اغب برای محتوای مواد معدنی تغذیه می‌گردد) میتواند به راحتی سبب مشکلات بهداشتی گردد و نباید هرگز به شترمرغ‌ها داده شود.
جوجه‌ها بایستی نور مداومی را دریافت نمایند و در طول 3 هفته اول زندگی دسترسی به جیره استارتر داشته باشند. بعد از آن، آن‌ها می‌توانند در دو دوره کوتاه تغذیه روزانه (20 دقیقه)، همه خوراک مورد نیاز را مصرف نمایند. پلت‌های کوچک یونجه با کیفیت باید به‌صورت یک خوراک پایه مستمر، هنگام تغذیه دو بار در روز جیره استارتر برای جوجه‌ها فراهم باشد. در این زمان به جوجه‌ها نیز ممکن است پوسته صدف یا سنگریزه داده شود. مکمل کردن جیره استارتر پروتئین بالا همراه با یونجه این اطمینان را خواهد داد که جوجه‌ها سطوح کافی مواد مغذی ضروری را هنگام به حداقل رساندن افزایش وزن زیادی (که به مشکلات ضعف پا کمک می‌کند) مصرف نمایند. نورهای شب بعد از رسیدن جوجه‌ها به سن 3 هفتگی لازم نیست. آبخوری‌ها باید به‌طور روزانه شسته شوند و هر 3 روز یک بار با یک ماده ضد عفونی ملایم ضدعفونی (میکروب زدایی) شوند. الکترولیت‌ها و ویتامین‌های محلول در آب (ارزان قیمت) برای طیور جهت 1 تا 3 هفته اول زندگی باید به آب آشامیدنی اضافه شوند (در سطوح سفارش شده). ویتامین‌های محلول در چربی A,D3, E, K با یک امولسیفایر پروتئین یا نشاسته جهت افزایش انتشار و قابل دسترسی ترکیب شوند. این مصرف کافی ویتامین‌ها به‌ویژه ویتامین A و D3 را مطمئن خواهد ساخت. مواد افزودنی دیگر لازم نیستند.
امتناع از خوردن و آشامیدن یک مشکل معمول در جوجه‌های جوان شترمرغ است. این مشکل با قرار دادن چند جوجه مسن‌تر (سن 1 تا 3 هفته) با جوجه‌های جوان‌تر که آماده خوردن هستند، میتواند به راحتی حل شود.
اگر جوجه‌های مسن‌تر در دسترس نیستند، جوجه‌های طیور خانگی جهت آموزش جوجه‌های شترمرغ برای خوردن و آشامیدن، می‌توانند همراه با جوجه‌های تازه از تخم در آمده شترمرغ قرار داده شوند. در سن 8 هفتگی جوجه‌ها در یک جیره رشد مربوط به خانواده شترمرغ، پرندگان شکاری یا بوقلمون قرار گیرند و با آنچه در آن‌ها در 2 دوره تغذیه روزانه می‌خورند، تغذیه شوند. عرضه پلت‌های یونجه باید به‌صورت یک خوراک مکمل ادامه یابد، مگر اینکه علوفه با کیفیت دیگری فراهم باشد. شترمرغ‌های جوان می‌توانند در این برنامه غذایی نگهداری شوند تا اینکه آن‌ها به بلوغ جنسی برسند. جیره‌های شترمرغ‌های مادر حاوی سطح بالایی از کلسیم هستند و نباید با جیره شترمرغ‌های جوان تغذیه شوند. جیره‌های پیشنهادی برای شترمرغ‌ها در جدول شماره (1) داده شده است.
جدول شماره (1): جیره‌های پیشنهادی برای شترمرغ‌ها
| تحلیل محاسبه شده | جیره استارتر 8-0 هفتگی | جیره رشد 9 هفتگی تا 17 ماهگی | جیره تخمگذار 18 ماهگی به بالا |
| درصد پروتئین | 18 | 18 | 18 |
| درصد چربی | 3 | 5/3 | 5/3 |
| درصد کلسیم | 35/1 | 35/1 | 4/2 |
| درصد فسفر | 72/0 | 64/0 | 7/0 |
| درصد فیبر خام | 6 | 11 | 11 |
| نمک (NaCl) | 9/0 | 5/0 | 6/0 |
شترمرغ‌های جوان و بالغ می‌توانند در زمین‌های چراگاهی زهکشی شده که علوفه با کیفیتی دارند، چرا نمایند یا تحت شرایط جایگاه نگهداری شوند. شترمرغ‌ها باید در قطعات کوچک چراگاه نگهداری و جهت راندمان مطلوب چرا، به‌صورت دوره‌ای چرخانده شوند. شترمرغ‌ها در چراگاه‌های بزرگ، نیمه وحشی می‌شوند و اداره آن‌ها مشکل می‌شود.
علوفه‌های تازه و آبدار نظیر یونجه، گندم، چاودار، ماش، یولاف یا برموداگراس آبیاری شده، برای شترمرغ‌های جوان و بالغ مطلوب هستند و به‌طور معنی‌داری هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند. برخی علوفه‌ها جهت فراهم نمودن سطح مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد مطلوب رشد شترمرغ ممکن است خیلی سفت یا دارای فیبر زیاد یا همچنین از نظر پروتئین و انرژی فقیر باشند. اگر به شترمرغ‌ها اجازه داده می‌شود که از دانه‌ها و علف‌های طبیعی چرا نمایند، سعی کنید این نوع مصرف مواد مغذی با مقداری خوراک تجاری قابل تغذیه، متعادل گردد. شترمرغ‌ها نباید خیلی چاق شوند. وزن اضافی بدن به شکل چربی در شترمرغ‌های مادر برای تولید تخم و در شترمرغ‌هایی که کشتار می‌شوند، برای کیفیت گوشت زیان‌آور است. شترمرغ‌های مادر، در چراگاه برای اطمینان از تولید مطلوب تخم، باروری و جوجه درآوری بایستی مکمل‌های روزانه را از جیره با کیفیت و با پروتئین بالا مربوط به مولدین خانواده شترمرغ، بوقلمون و پرندگان شکاری دریافت نمایند. شترمرغ‌های مادر در داخل جایگاه بسته نیز باید با جیره یک مادر از خانواده شترمرغ، بوقلمون یا پرندگان شکاری همراه با تغذیه مکمل (به‌طور مداوم) از پلت‌های یونجه با کیفیت و حبه‌های مکعبی علوفه خشک تغذیه شوند البته پلت‌ها و حبه‌ها کمتر اسراف می‌شوند و راحت‌تر از علوفه خشک سالم (پلت نشده) مصرف می‌شوند. شترمرغ‌های مادر در طول دوره جفت‌گیری باید به پوسته صدف، سنگریزه یا پودر استخوان دسترسی داشته باشند. افزودن ویتامین‌ها و الکترولیت‌ها مخصوص طیور به خوراک یا آب، ممکن است باروری و جوجه درآوری را بهبود دهند.
هیئت اعزامی جهت بازدید از مزرعه شرکت گلبرگ طوبی که در زمینه تولید و تکثیر شترمرغ فعالیت دارد متشکل از دکتر پرویز سیار، رئیس اداره دامپزشکی، آقای فرخ، رئیس دامپزشکی استان مرکزی، سید مهدی مقدسی، معاون استاندار و تنی چند از کارکنان وزارت جهاد کشاورزی به همراه مسئولان شرکت، آقای سهراب، مهندس سوزنی و دکتر ایزدیاری، مسئول ترویج و تحقیقات شرکت از آشیانه و قسمت‌های مختلف مزرعه بازدید به عمل آوردند. آقایان سهراب و ایزدیاری به برخی از سؤالات هیئت پاسخ دادند.
خبرنگار مجله کشاورز، با مقدسی و سهراب گفت‌وگویی را انجام داده است که مشروح آن از نظر خوانندگان خواهد گذشت:
مقدسی، معاون استاندار تهران:
اشتغالزایی از ویژگی‌های پرورش شترمرغ است.
1- اجرای این قبیل طرح‌ها به‌ویژه طرح تولید شترمرغ، چه اثری در اقتصاد منطقه دارد؟
ساوه یک منطقه صنعتی است و از لحاظ کشاورزی نیز استعدادهای فراوانی دارد و همچنین از لحاظ باغ‌های مختلف مثل انار، پسته و زیتون به‌خصوص در منطقه زرندیه، غنی است. همچنین از لحاظ پرورش گوشت قرمز و سفید منطقه مستعدی است و از نظر پرورش شترمرغ نیز خاصیت برجسته‌ای دارد. به لحاظ نزدیکی به تهران، این استان به حد اشباع رسیده است و باید از دیگر ظرفیت‌های این استان نیز استفاده کرد. در زرندیه به زودی یک مجتمع بزرگ تولید شترمرغ احداث خواهد شد که از نظر اقتصادی خیلی مؤثر خواهد بود که مقدمات کار آن فراهم شده است.
همچنین در این بخش علاقمندان و متقاضیان زیادی وجود دارند که آماده همکاری می‌باشند و در یک طرح توجیهی اعلام شده است که قیمت گوشت شترمرغ را به حد گوشت قرمز در ایران می‌رسانیم که در این صورت، استقبال مردم از گوشت شترمرغ زیاد خواهد شد. بنابراین، هدف اصلی تولید گوشت قرمز شترمرغ است که اگر هزینه‌ها در این بخش کاسته شود، هم تولید بالا می‌رود و هم مردم استقبال خوبی می‌کنند.
2- چه تعداد طرح شترمرغ در این استان، با چه حجم فعالیت و سرمایه‌گذاری اجرا شده یا به مورد اجرا گذاشته می‌شود؟
در کشور این طرح محدود است و در هر استان 1 یا 2 مورد بیشتر وجود ندارد و استان مرکزی و شهر ساوه به‌عنوان الگو بوده است و پروژه‌هایی که در دیگر نقاط کشور به‌وجود آمده‌اند از تجربیات شهر ساوه استفاده کرده‌اند و همچنین در استانداری، در گروه آب و کشاورزی از سرمایه‌گذاران دعوت به عمل آمده که در این راستا به تولید شترمرغ کمک کنند.
3- چه حمایت‌هایی از سرمایه‌گذاران برای پرداختن به این قبیل طرح‌ها انجام می‌شود؟
دولت یک وظیفه حمایتی دارد و یک وظیفه نظارتی؛ نظارت بدین معنی است که با توجه به استعدادهای منطقه، هدایت به‌صورت صحیح انجام گیرد و مثلا، هم‌اکنون دولت زمین را در اختیار سرمایه‌گذاران می‌گذارد و در دیگر امور نیز، دولت حمایت‌های همه جانبه را از سرمایه‌گذاران انجام می‌دهد.
4- اشتغالزایی این طرح چه میزان است و این اشتغالزایی تا چه اندازه مورد اهمیت قرار دارد؟
یکی از اهداف اصلی احداث این گونه طرح‌ها ایجاد اشتغال در منطقه است که مسلما مورد حمایت و اهمیت از طرف دولت است که در همه زمینه‌ها به‌خصوص در بخش کشاورزی و زیرمجموعه‌های آن انجام می‌شود و در آینده نزدیک با ایجاد مجتمع بزرگ تولید و پرورش شترمرغ در منطقه زرندیه، مسئله اشتغالزایی به میزان زیادی حل می‌شود.
سهراب، مدیر عامل شرکت گلبرگ طوبی:
انتخاب شترمرغ‌های نر و ماده از دو کشور مختلف کلید افزایش بهره‌وری در این واحد است
5- طرح اولین دهکده پرورش شترمرغ از سوی چه فرد یا نهادی مطرح شد؟
من دهکده پرورش شترمرغ را در منطقه‌ای از آفریقا دیدم و در من انگیزه‌ای ایجاد شد که این کار را در ایران نیز انجام دهم و با توجه به علاقمندان شترمرغ و کسانی که می‌خواهند این کار را انجام دهند، نظر من این بود که همه در یک منطقه جمع باشند که قابل کنترل باشند و اگر مشکلی به‌وجود آمد، قابل حل باشد. بنابراین طرح مجتمع بزرگ پرورش شترمرغ در منطقه ساوه مطرح شد که افرادی از قبیل 7 پزشک، 12 دامپزشک،5 دامپرور، یک حقوقدان، یک مهندس کشاورزی و یک مهندس عمران در این مجتمع فعالیت خواهند کرد.
6- آیا این طرح در دیگر استان‌های کشور نیز قابل اجرا است؟
این طرح در شهر ساوه و استان مرکزی الگویی است برای دیگر استان‌ها و کامل قابل اجراست.
7- شترمرغ تولیدی در ایران در مقایسه با همتای خارجی، چه خصوصیاتی دارد؟
شترمرغ‌های تولیدی در ایران شناسنامه دارند و از لحاظ خونی، نوع نر از یک کشور و نوع ماده از یک کشور دیگر است. ما در مزارع خود به روش صنعتی این پرندگان را تولید می‌کنیم که حتی در آفریقا این کار انجام نمی‌شود، چون مزارع صنعتی ندارند و در آینده رشد زیادی خواهیم داشت. به‌صورتی که در حال حاضر آفریقا از ایران می‌ترسد.
8- آیا آب و هوای ایران برای پرورش شترمرغ کاملا مساعد است؟
در شهرهای مختلف ایران با آب و هواهای متفاوت، جوجه‌گذاری انجام شد و رشد خوبی نیز دیده شد. مثل شهرهای اهواز و آبادان در مناطق گرمسیر و شهرهای همدان، زنجام و ملایر در مناطق سردسیر رشد خوب بوده و در همه مناطق قابلیت‌های مطلوبی وجود داشته است و مشکلی نبوده است.
9- موضوع هزینه در یک مزرعه شترمرغ را چگونه می‌بینید؟
شترمرغ از لحاظ تغذیه‌ای حیوان فقیری است و هزینه پایینی دارد و به‌صورتی که 100 عدد شترمرغ را یک کارگر میتواند نگه دارد و در مقایسه با نگهداری گاو و گوسفند، هزینه‌ها خیلی پایین‌تر است.
10- چرا کلسترول و چربی موجود در گوشت شترمرغ پایین است؟
شترمرغ حیوانی است که تحرک زیاد و گوشت نرمی دارد. چربی آن به‌صورت یک لایه نازک در زیر پوست آن قرار دارد و داخل گوشت چربی موجود نیست. کلسترول آن به اندازه گوشت ماهی است و در آینده پزشکان به ما توصیه خواهند کرد که از گوشت شترمرغ استفاده کنیم.
11- مرگ و میر بالای جوجه‌ها و شترمرغ‌های جوان در اثر چیست؟
معمولا در اروپا، آمریکا، هلند و بلژیک حدود 40 درصد از جوجه‌ها قبل از سه ماهگی می‌میرند و البته علت‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از: عدم رعایت بهداشت و مرگ‌های فیزیکی که اکثر مرگ و میرها در همین ارتباط است؛ چراکه جوجه‌ها پس از تولد هرچه دستشان می‌آید می‌خورند؛ مثل میخ و شیشه و سنگ و …
12- آیا تولید شترمرغ در کشور به حدی است که روی صادرات آن اقدام گردد؟
در حال حاضر خیر؛ چون هم‌اکنون شترمرغ از خارج وارد می‌شود؛ اما از سال 1385 به بعد، امیدواریم که تولید شترمرغ ما به حدی برسد که صادرات آن به خارج انجام شود.