تولید تجاری شترمرغ چگونه صورت می‌گیرد؟

قسمت اول

ترجمه: مهندس محمد کریمی‌مهر، کارشناس علوم دامی دفتر برنامه‌ریزی استانداری کرمانشاه

پرورش شترمرغ معمولاً کاری بسیار مخاطره‌آمیز است. گاهی پرورش شترمرغ ممکن است به‌عنوان یک کار جذاب و مقطعی در نظر گرفته شود یا به عنوان یک صنعت کوچک در بخش کشاورزی مطرح گردد. همواره تقاضا برای گله شترمرغ مادر‌، خیلی بیشتر از عرضه آن بوده است که همین موضوع، به افزایش قیمت شترمرغ (در سنین مختلف) منجر می‌شود. البته پیش‌بینی می‌شود با برآورده شدن تقاضای شترمرغ مادر، این قیمت‌ها نیز پایین بیایند و تابع تقاضای بازار پوست، پر و گوشت شوند.

تولید موفق در مقیاس بزرگ، به داشتن تجربیات علمی در مدیریت، نگهداری،‌ پرورش و جوجه‌کشی گله مادر، تغذیه، بهداشت و مخصوصاً مدیریت هچری و انکوباسیون متکی می‌باشد. مصرف حداکثر علوفه باکیفیت، احتمالاً برای تولید اقتصادی، کاری ضروری خواهد بود.

نحوه پرورش شترمرغ

پرورش شترمرغ می‌تواند به یکی از طرق زیر آغاز شود:

• خرید تخم‌ها و جوجه‌های هچ شده (از تخم‌ بیرون آمده) که کمترین سرمایه اولیه را نیاز دارد. تخم‌های تهیه شده می‌توانند با هزینه کم به دست آیند، اما تولید تخم 2 سال طول می‌کشد.
• خرید جوجه‌های با سن کم و تعیین جنسیت شده (8 هفته یا مسن‌تر) که مشکلات مربوط به هچ شدن تخم و پرورش ابتدایی جوجه‌ها را کاهش می‌دهد، اما این جوجه‌ها، گران‌تر از تخم‌ها خواهند بود. در این حالت، تولید مجرد حداقل 2 سال طول می‌کشد.
• خرید شترمرغ‌های جوان (یک سال سن) فرصتی را برای انتخاب پرندگان باکیفیت، ظرف یک سال بلوغ جنسی می‌دهد.
• خرید شترمرغ‌های مادر ارزیابی شده که هزینه فراوان دارد، اما پرورش‌دهنده را قادر می‌سازد تا فوراً تولید را شروع کند.
• ترکیبی از روش‌های فوق

تولیدکنندگان باید هنگام خرید گله مادر برای پرهیز از مشکلات بالقوه هم‌خونی، از قبل برنامه‌ریزی کنند. مراقب باشید که گله حذفی (وازده) و مادران غیرمولد نخرید. هنگام خرید شترمرغ‌های بالغ، فقط مادران ضمانت شده را از منابع معتبر تهیه کنید و در قیمت، واقع‌بین باشید. در ایالات متحده، هزینه یک جفت جوجه مولد (داشتی)، تقریباً 6هزار دلار و هزینه یک جفت شترمرغ بالغ (یکساله)، حدود 12هزار دلار می‌باشد. قبل از مبادرت به چنین کاری، اکیداً توصیه می‌شود که اطلاعات بازاریابی را برای تولیدات شترمرغ مورد بررسی قرار دهید.

روش‌های پرورش شترمرغ متنوعند و هیچ‌گاه در دو مزرعه شترمرغ مشابه هم وجود ندارد. به همین دلیل، پیش‌بینی هزینه‌های تولید مشکل است. سود و هزینه‌های دقیق، فقط با برآورد هزینه خوراک و قیمت بازار فرآورده‌های شترمرغ (تخم‌ها یا شترمرغ زنده) می‌توانند پیش‌بینی شوند. برای به دست آوردن هزینه‌های تولید باید هزینه دوره تولید را مستهلک کرد. این کار باعث کاهش هزینه شترمرغ یا تخم آن طی دوره بهره‌برداری خواهد شد.

تغذیه

شیوه‌ها و تجربیات تغذیه‌ای سفارش شده توسط کارشناسان مدعی، اغلب براساس اصول صحیح تغذیه‌ای نیست. تغذیه مرتبط با مشکلات مرگ‌ومیر در جوجه‌ها و شترمرغ‌های جوان، شامل ناهنجاری‌های تغذیه‌ای یا پرهیز غذایی، انسداد روده و ناهنجاری‌های پا می‌باشد. این کاملاً‌ ضروری است که شترمرغ‌ها در تمام لحظات باید آب شرب تمیز و قابل دسترس داشته باشند. آنها باید خوراکی‌هایی را دریافت نمایند که به حد کافی پروتئین، اسید آمینه ضروری، ویتامین مناسب، مواد معدنی و انرژی را برایشان فراهم کند.

برنامه زیر، بسیار کاربردی است و نتایج عالی را در پرورش جوجه‌های شترمرغ به دست داده است. وقتی که جوجه‌ها 24 تا 48 ساعت سن دارند، باید جیره‌شان همچون جیره آغازین پرندگان شکاری یا بوقلمون (حاوی حداقل 18درصد پروتئین) باشد. این جیره‌ها برای فراهم نمودن تمام مواد مغذی ضروری جهت رشد و سلامت مطلوب در طول دو هفته اول زندگی فرموله شده‌اند. غذاهای تازه شامل کاهو، کلم و اسفناج خرد شده از نظر انرژی و پروتئین در سطح پایین هستند و مورد نیاز جوجه‌های شترمرغ نیستند.

برخی سبزیجات نظیر اسفناج و کنگر فرنگی، حاوی اسیداگزالیک هستند که می‌توانند از جذب و استفاده کلسیم جلوگیری و سبب بروز ناهنجاری‌های پا شوند. خوراک‌های با فیبر بالا می‌توانند سبب انسداد روده‌ای در جوجه‌های جوان و به مرگ‌های ناشی از گرسنگی منجر شوند. هرگز جوجه شترمرغ‌ها را با خوراک‌های کپک‌زده یا مشکوک یا به هر طریق ممکن، تغذیه نکنید. بیماری بوتولیسم یا مشکلات روده‌ای می‌توانند در این حالت اتفاق بیفتند. استخوان خام که اغلب به دلیل داشتن مواد معدنی،‌ مورد تغذیه شترمرغ‌ها قرار می‌گیرد، می‌تواند سبب بروز مشکلات بهداشتی گردد و نباید هرگز به شترمرغ‌ها داده شود. جوجه‌ها باید نور مداوم دریافت کنند و در تمام اوقات 3 هفته اول زندگی، به جیره استارتر دسترسی داشته باشند. بعد از آن می‌توانند در 2 دوره کوتاه تغذیه روزانه (20دقیقه)،‌ همه خوراک مورد نیاز را مصرف کنند. پلت‌های کوچک یونجه باکیفیت باید به صورت یک خوراک پایه مستمر، هنگام تغذیه 2 بار در روز به عنوان جیره استارتر برای جوجه‌ها فراهم باشد. در این زمان به جوجه‌ها نیز ممکن است پوسته صدف یا سنگریزه داده شود. تکمیل جیره استارتر دارای پروتئین فراوان با یونجه این اطمینان را خواهد داد که جوجه‌ها هنگام جلوگیری از افزایش وزن (که مشکلات ضعف پا را برطرف می‌کند) به حد کافی مواد مغذی ضروری مصرف نمایند. نور شب بعد از رسیدن جوجه‌ها به سن 3 هفتگی لازم نیست. آبخوری‌ها باید روزانه شسته و هر 3 روز یک بار با یک ماده ضدعفونی ملایم ساییده شوند.

الکترولیت‌ها و ویتامین‌های محلول در آب (ارزان قیمت) برای طیور جهت 1 تا 3 هفته اول زندگی باید به آب آشامیدنی اضافه شوند (در سطوح سفارش شده). ویتامین‌های محلول در چربی (A,D3,E,K) نیز باید با یک امولسیفایر پروتئین یا نشاسته ترکیب شوند. این میزان مصرف ویتامین‌ها به ویژه ویتامین A و D3، تغذیه را مطمئن خواهد ساخت و مواد افزودنی دیگر لازم نخواهند بود.

امتناع از خوردن و آشامیدن، یک مشکل معمول در جوجه‌های جوان شترمرغ است. این مشکل با قرار دادن چند جوجه مسن‌تر (سن 1 تا 3 هفته)‌ در کنار جوجه‌های کوچک‌تر،‌ می‌تواند به راحتی مرتفع شود.

اگر جوجه‌های مسن‌تر در دسترس نیستند،‌ جوجه‌های طیور خانگی جهت آموزش جوجه‌های شترمرغ برای خوردن و آشامیدن، می‌توانند همراه با جوجه‌های تازه از تخم درآمده شترمرغ قرار داده شوند. در سن 8 هفتگی جوجه‌ها می‌توانند با جیره رشد مربوط به خانواده شترمرغ، پرندگان شکاری یا بوقلمون و با آنچه آنها در 2 دوره تغذیه روزانه می‌خورند، تغذیه شوند. در این مدت، عرضه پلت‌های یونجه به صورت یک خوراک مکمل ادامه می‌یابد، مگر اینکه علوفه باکیفیت دیگری فراهم باشد. شترمرغ‌های جوان می‌توانند در این برنامه غذایی بمانند تا اینکه به بلوغ جنسی برسند. جیره شترمرغ‌های مادر، حاوی میزان فراوانی کلسیم است و نباید با جیره شترمرغ‌های جوان همسان باشد. جیره‌های پیشنهادی برای شترمرغ‌ها در جدول ارائه شده‌اند:

شترمرغ‌های جوان و بالغ می‌توانند در زمین‌های چراگاهی زهکشی شده و با علوفه باکیفیت چرا نمایند یا تحت شرایط جایگاه، نگهداری شوند. شترمرغ‌ها باید در قطعات کوچک چراگاه نگهداری و جهت بازده مطلوب چرا، به صورت دوره‌ای چرخانده شوند. شترمرغ‌ها در چراگاه‌های بزرگ، نیمه وحشی می‌شوند و اداره آنها مشکل می‌گردد. علوفه‌های تازه و آبدار نظیر یونجه، گندم، چاودار، ماش، یولاف یا برموداگراس آبیاری شده برای شترمرغ‌های جوان و بالغ مطلوب هستند و هزینه‌های تولید را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهند. برخی علوفه‌ها جهت فراهم نمودن سطح مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد مطلوب رشد شترمرغ، ممکن است خیلی سفت یا دارای فیبر زیاد یا همچنین از نظر پروتئین و انرژی فقیر باشند. اگر به شترمرغ‌ها اجازه داده شود که از دانه‌ها و علف‌های طبیعی چرا نمایند، سعی کنید این نوع مصرف مواد مغذی با مقداری خوراکی تجاری قابل تغذیه،‌ متناسب گردد. شترمرغ‌ها نباید خیلی چاق شوند. وزن اضافی بدن به شکل چربی در شترمرغ‌های مادر برای تولید تخم و در شترمرغ‌هایی که کشتار می‌شوند، برای کیفیت گوشت زیان‌آور است. شترمرغ‌های مادر داخل چراگاه برای اطمینان از تولید مطلوب تخم، باروری و جوجه درآوری باید مکمل‌های روزانه را از جیره باکیفیت و با پروتئین بالا مربوط به مولدین خانواده شترمرغ،‌ بوقلمون و پرندگان شکاری دریافت نمایند. شترمرغ‌های مادر داخل جایگاه بسته نیز باید با جیره یک مادر از خانواده شترمرغ، ‌بوقلمون یا پرندگان شکاری و به طور مداوم با مکمل پلت‌های یونجه باکیفیت و حبه‌های مکعبی علوفه خشک تغذیه شوند. پلت‌ها و حبه‌ها کمتر اسراف می‌شوند و راحت‌تر از علوفه خشک سالم (پلت نشده) مصرف می‌گردند. شترمرغ‌های مادر در طول دوره جفت‌گیری باید به پوسته صدف، سنگریزه یا پودر استخوان تهیه شده به صورت تجاری دسترسی داشته باشند. افزودن ویتامین‌ها و الکترولیت‌های مخصوص طیور به خوراک یا آب، ممکن است باروری و جوجه درآوری را بهبود دهد.