98-1-50
کاشت زعفران در آب‌وهوای معتدل باید انجام گیرد. در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی لحاظ شود. از مرداد ماه تا مهر ماه می‌توان به کاشت زعفران اقدام کرد.
مشخصات ظاهری گیاه زعفران
زعفران (Crocus sativus) از تیره زنبق‌سانان (Iridaceae) است. زعفران گیاهی است علفی، چندساله، دارای کورم (پداژه) سفید رنگ که روی آن جوانه‌های راسی و جانبی وجود دارد. ریشه آن افشان، کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی یک دایره خارج می‌شود. گل زعفران شامل گلپوش 6 قطعه‌ای با 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ همرنگ و خوشبو، دارای 3 پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفید، کلاله 3 شاخه‌ای و قرمز رنگ است. زعفران با برگ‌های باریک و بلند به رنگ سبز تیره یا چمنی به طول حدود 20 تا 50 سانتی‌متر، به تعداد 5 تا
11 برگ، گل‌ها و برگ‌ها داخل لوله‌ای غشایی به نام اسپات (چمچه) قرار می‌گیرند که وظیفه حمایت از برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. این گیاه سه‌گان است و تولید بذر نمی‌کند.
آب‌وهوای مناسب
زعفران گیاهی گرمسیری است و در مناطقی که آب‌وهوای معتدل و تابستان‌های گرم و خشک و پاییز و زمستان نسبتاً ملایم دارند، به‌خوبی رشد می‌کند. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد؛ زیرا احتمال دارد گیاه تحت شرایطی با محیط سازگار شود؛ چنانچه در همدان- که در ردیف مناطق سردسیری ایران است- زراعت و کاشت زعفران، نتایج نسبتاً رضایت‌بخشی را به همراه داشته است.
پیاز زعفران در تابستان‌ها فعالیت ندارد و دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ‌هایش زرد شده و می‌خشکد و پیاز به خواب می‌رود. با این وجود می‌توان زمین‌های گرم و خشک را جای مناسبی برای کشت زعفران دانست.
تهیه زمین
تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است با توجه و دقت خاصی همراه باشد. ابتدا در یک فرصت مناسب در پاییز یا زمستان، زمین موردنظر را شخم عمیق می‌زنند، در صورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد، می‌توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز
انجام داد.
در زراعت مکانیزه زعفران، زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاوآهن شخم عمیق می‌زنند و در بهار پس از قطع باران‌های بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله‌کشی از وجود علف‌های هرز پاک می‌کنند و در ادامه در مرداد یا شهریور پس از پخش
10 تا 40 تن کود حیوانی کاملاً پوسیده و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به‌صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده می‌کنند.
خاک مناسب
زعفران در زمین‌های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی‌کند. بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی هم آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 7 تا 8 باشد و همچنین خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین و از علف‌های هرز پاک باشد. در ضمن، کاشت گیاه زعفران باید در زمینی انجام گیرد که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.
زمان مناسب
از مرداد تا مهرماه را می‌توان بهترین زمان برای کاشت زعفران قلمداد کرد. پس از کاشت، پیاز زعفران به مدت
4 تا 7 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی می‌ماند و محصول می‌دهد که از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سال‌های بعد نیست.
عملیات کاشت پیاز زعفران
برای کاشت پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و در داخل هر چاله تعداد 3 تا 15 پیاز قرار می‌دهند. عمق کاشت پیاز زعفران را 15 تا 20 سانتی‌متر در نظر گرفته که در موقع کاشت، سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد. کاشت پیازها در عمق
20 سانتی‌متری موجب می‌شود در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنش‌های محیطی و در تابستان از گرمازدگی
مصون بمانند.
برای کاشت زعفران معمولاً 4 تا 5 نفر شرکت می‌کنند. به‌این‌ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورد، دو نفر پیازهای قابل کشت را به‌صورت دسته‌های 3 تا 5 یا 15 تایی انتخاب می‌کنند، نفر چهارم پیازها را در داخل چاله‌ها قرار می‌دهد و بقیه نفرات کار خود را ادامه می‌دهند تا در تمام زمین زعفران کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده، با بیل یا ماله صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبند. و هم اینکه زراعت ردیفی به نظر برسد. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پاییزه رها می‌شود. لازم به ذکر است، قبل از آبیاری در حدود 10 تا 20 تن کود حیوانی کاملاً پوسیده با بیل در سطح زمین پخش می‌نمایند.
مقدار و نوع پیاز زعفران
پیاز زعفران باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آن از 7 سال تجاوز نکند. برای کشت پیازها، پوست‌های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می‌کنند (کپه همان جای ریشه‌زایی در ته پیاز است که چوب‌پنبه‌ای و خشک است). برای اینکه غده‌ها پس از کاشت زعفران مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند، بهتر است قبل از کاشت زعفران با سموم جیوه‌ای از قبیل سرزان، تری‌تیزان، گرانوزال آنها را سم‌زدایی کرد که برای هر 100 کیلو پیاز 300 تا 500 گرم سم مصرف می‌شود.
مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده است. اگر در سال هفتم به بعد غده‌ها بیرون آورده نشوند، گیاه ضعیف و غده‌ها پوک می‌شوند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می‌روند. در سال هفتم مقدار غده‌ای که از زمین می‌توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.
مقدار و نوع کود برای کاشت زعفران
گیاه زعفران به مواد غذایی فراوانی احتیاج دارد. باید از دادن کود تازه حیوانی خودداری و فقط کود پوسیده استفاده شود. به طورکلی، در هر هکتار زعفران‌کاری 30 تا 50 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس به زمین داده می‌شود. مصرف 100 کیلوگرم کود اوره به همراه 10 تا 15 تن کود حیوانی برای هر سه سال یک‌بار میتواند بهترین پیشنهاد برای کشاورز زعفران کار به حساب آید.
نحوه آبیاری بعد از کاشت زعفران
پس از کاشت پیاز زعفران، زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیاری کرد. در صورتی که قبل از کاشت زعفران، مزرعه آبیاری شده باشد، می‌توان آبیاری را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهی است مقاوم به کم‌آبی و اولین آبیاری پاییزه باید حتماً 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل‌ها انجام گیرد. اگر آبیاری جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود، ابتدا برگ‌ها ظاهر می‌شوند و سپس گل‌ها پدیدار می‌گردند و در این صورت چیدن گل‌ها به سختی انجام خواهد گرفت و چه بسا گل‌ها بین برگ‌ها باقی مانده و از بین خواهند رفت. پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول، مزرعه را فقط یک‌بار باید آبیاری کرد چون زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است و احتیاجی به آب زیاد ندارد، ولی اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان، چند بار مزرعه آبیاری شود به درشت شدن پیاز زعفران کمک می‌کند.
سله‌شکنی پس از کاشت زعفران
بعد از آبیاری اول به محض گاورو شدن زمین، سطح مزرعه باید سله‌شکنی شود، به‌نحوی‌که پیازها صدمه نبینند. بهترین وسیله برای سله‌شکنی کج بیل و بیل شیاردار و گاوآهن ایرانی و کولتیواتور است. سله‌شکنی باعث می‌شود که گل‌ها به آسانی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد. در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد، قبل از انجام آبیاری می‌توان کود لازم را در سطح خاک پخش و با شخم سطحی آن را با خاک مخلوط کرد.
بعد از این کار که در واقع حکم سله‌شکنی را دارد، جهت هموار کردن سطح زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران، زمین را ماله می‌کشند.
پس از کاشت و برداشت زعفران باید علف‌های هرز را از بین برد
علف‌های هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید، سبب کاهش محصول می‌شوند. علاوه بر این، ممکن است در مراحل کاشت و برداشت زعفران مزاحمت‌هایی ایجاد کرده و میزبان تعدادی از بیماری‌ها و حشرات و به‌خصوص «نماتد» باشد. وجین مزرعه در هر زمانی که علف‌های هرز رشد کردند، ضروری است. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از آبیاری دوم انجام و این وجین باعث از بین رفتن علف‌های هرز مزرعه زعفران می‌گردد. به طور معمول، اولین وجین زعفران بعد از برداشت گل‌های زعفران و دومین آبیاری آن در صورت لزوم به فاصله‌ای در حدود یک ماه قبل از آبیاری سوم انجام می‌شود. در مورد مبارزه شیمیایی با علف‌های مزرعه باید توجه کرد که چون اثر علف‌کش‌ها بر روی گیاه آزمایش نشده‌اند، لازم است که به هنگام رشد بوته‌های زعفران از مصرف علف‌کش‌های شیمیایی خودداری شود.
برداشت زعفران
در سال اول، مزرعه زعفران محصول قابل‌توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده‌هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته‌اند گل داده و تولید محصول می‌کنند. معمولاً اواسط آبان‌ماه گل‌های بنفش‌رنگی در مزرعه ظاهر می‌شود و به محض پیدایش اولین گل، برداشت آن آغاز می‌شود و تقریباً تا سه هفته ادامه دارد. موقعی که گل‌ها ظاهر می‌شوند، مزرعه زعفران خوش‌منظره، معطر و به رنگ ارغوانی یا بنفش خوش رنگی درمی‌آید. یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت را زمانی می‌توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است، زیرا در آغاز سرما و خزان هیچ گلی در صحرا و دشت نیست و این گیاه زعفران است که گل می‌دهد.
برای چیدن گل‌ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهی اشعه نارنجی خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع می‌شود و تا ساعت 9 صبح ادامه می‌یابد. عملیات گل‌چینی حدود 15 تا 25 روز به طول می‌انجامد.
منابع در دفتر مجله موجود است.