کدام کود سبز کودها با چه ویژگی‌هایی، خاک و گیاه را احیاء می‌کنند؟

98-7-34

قسمت هفتم

كودهاي طبيعي (آلي) كودهايي هستند كه به وسيله موجودات زنده (حيوان يا نبات) توليد شده‌اند، فضولات و ادرار انواع چهارپايان و پرندگان، خون و گوشت مازاد كشتارگاه‌ها اعم از تازه يا خشك شده، استخوان، پودر استخوان، پشم مازاد دباغي‌ها، پشم و شاخ حيوان‌ها، كنجاله و تفاله نباتات روغني، تفاله و خاكه تنباكو و كودهاي سبز.

زمين مزروعي را به موازات تهيه مكانيكي و فيزيكي و از نظر تركيب شيميايي نيز بايستي آماده ساخت تا خاك زراعی از لحاظ مواد غذايي غني‌شده و نباتات بتوانند به سهولت از آن استفاده نموده و حداكثر محصول را بدهند. عمل كوددادن به زمين در حقيقت ازدياد مواد غذايي موجود در خاك و بهبود تركيب شيميايي زمين است. اين عمل به‌طوركلي با دادن كود حيواني و كود سبز (كه علاوه بر بهبود تركيب شيميايي در تركيب فيزيكي خاك نيز موثرند) و به‌طور عمده با كودهاي شيميايي صورت مي‌گيرد.

استفاده از كودهاي آلي در كشاورزي اثرات متعددي خواهد داشت كه عبارتند از:

1- تاثير بر حاصلخيزي خاك

2- تاثير بر خواص بيولوژي (موجودات زنده) خاك

3- تاثير بر خواص فيزيكي خاك

4- تاثير بر عملكرد گياه

5- تاثير بر كارايي مصرف آب

كود سبز (كودهاي گياهي) كه از پوسيدن و تخمير بقاياي گياهان يك ساله به‌دست مي‌آيد. براي تهيه اين كودها ممكن است پاره‌اي از نباتات چون يونجه، شبدر و ديگر گياهان تيره بقولات را در زمين كاشت و پس از مدتي كه داراي رشد معيني شدند، در آن زمين دفن نمود تا در زير خاك پوسيده و مواد اوليه آن قابل جذب گردد.

كود زباله (كمپوست) اين كود براي نباتات ارزش غذايي نسبتا زياد بوده و از انباركردن آشغال آشپزخانه، استخوان و زوايد كشتارگاه‌ها، شاخ و برگ و ديگر مواد گياهي و مازاد مواد غذايي كه قابل مصرف دام نیست، به‌دست مي‌آيد. براي تهيه اين كود، مواد نامبرده را به‌صورت تلي روي هم در محل سايه جمع‌آوري كرده و مرتبا مقداري آب يا ادرار دامي روي آن مي‌پاشند و هرچند مدت يك‌بار آن را زير و رو مي‌نمايند. اين كود زماني مي‌تواند مصرف شود كه ديگر مواد اصلي آن قابل تشخيص نباشد. مدت لازم جهت تجزيه كامل اين نوع كود بين 6 تا 12 ماه است. زباله‌های تازه را نبايد با زباله‌های كهنه مخلوط نمود، مقدار مصرف اين كود در يك هكتار معمولا 6000 تا 20000 كيلوگرم است.

به‌طور خلاصه مي‌توان نتيجه گرفت كه:

1- اكثر كودهاي آلي حاوي تمام عناصر غذايي مورد نياز رشد گياهان هستند.

2- اثرات مفيد كودهاي آلي طولاني‌مدت است.

3- حداقل ميزان توصيه شده جهت مصرف كودهاي آلي تازه 5 تن در هكتار مي‌باشد. توجه به اين نكته مهم است كه مصرف حداقل 5 تن در هكتار ولي ساليانه اين كودها تاثير بهتري نسبت به مصرف مقادير زياد كود (مثلا 40 تا 50 تن در هكتار) اما چند سال يك‌بار دارد؛ زيرا تلفات مواد غذايي آن‌ها را در دراز مدت زياد خواهد بود.

4- كودهاي آلي را بايد ابتدا در سطح خاك به‌طور يكنواخت پخش و سپس توسط ديسك با گاوآهن با خاك تا عمق شخم مخلوط گردند.

5- كودهاي آلي باعث افزايش عملكرد محصول (حتي تا يك تن در هكتار يا بيشتر) مي‌گردند.

6- كودهاي آلي باعث افزايش ميزان ازت، كربن، فسفر، پتاسيم، آهن، روي، منگنز و مس در خاك شده و در حقيقت حاصلخيزي خاك را افزايش مي‌دهند.

7- افزايش ميزان نفوذ هوا، آب و ريشه گياه در خاك، افزايش قابليت نگهداری آب در خاك، كاهش احتمال تشكيل لايه سخت و غيرقابل نفوذ در خاك، كاهش اثرات نامطلوب شوري بر گياه، افزايش حلاليت عناصر كم‌مصرف خاك‌هاي آهكي و به‌طور كلي بهبود خواص فيزيكي نامساعد در خاك‌هاي با بافت نيمه سنگين تا سنگين، از اثرات مثبت مصرف كودهاي آلي در خاك هستند.

8- مواد آلي به‌عنوان منبع غذايي مناسب براي موجودات زنده خاك هستند و در حقيقت باعث افزايش فعاليت محيط زنده خاك مي‌باشند.

9- مواد آلي با خاصيت جذب آب مي‌توانند كارايي مصرف آب را در مناطق كم آب و یا فصول كم باران افزايش دهند.

10- كود سبز در زمين‌هاي سست و شني ايجاد چسبندگي و ازدياد قدرت جذب آب و زمين‌هاي سخت رسي را پوك و سبك مي‌نمايد. بنابراین ساختمان فيزيكي خاك را تغيير داده و آن را اصلاح می‌کنند.

11- كود سبز در زمين توليد هوموس كه مقدار زيادي ازت دارد، مي‌نمايد و نباتاتي كه به‌عنوان كود سبز كاشته مي‌شوند، در طول دوره زندگي خود ازت موجود در هواي آزاد را جذب و در زمين تثبيت مي‌نمايند.

12- كود را بر اساس دستور آن بايد به مصرف گياهان رساند.

13- كود را بايد به اندازه لازم و به موقع به زمين داد، مصرف كود بيش از اندازه باعث مي‌شود كه گياه دچار ورس (خوابيدگي) شود.

14- توصيه نوع و ميزان كود براي هر گياه و مزرعه مي‌بايستي با انجام آزمايشات مناسب و مشورت با اهل فن انجام گیرد.

15- در مصرف كود آلي بايد دقت شود تا ميزان آن درست به‌كار رود.

16- زمان مصرف كودهاي آلي بايد با شرايط محيطي سازگار باشد.

17- علاوه بر بالابودن ارزش غذايي يونجه و نقش آن در تغذيه دام‌ها، كاشت اين گياه به‌عنوان كود سبز در دوره‌هاي تناوب زراعي براي تقويت خصوصيات خاك ضروري است. كشت اين نوع گياهان در خاك‌هاي كشاورزي كه در اثر كشت مستمر، وزن مخصوص در آنها افزايش، نفوذپذيري و در نهايت متراكم‌تر شده‌اند، توصيه مي‌گردد.

18- با توجه به طولاني بودن دوره رشد يونجه و برداشت چند چين محصول در طول سال، تجزيه شيميايي خاك و گياه جهت رفع كمبود عناصر غذايي و توصيه بهينه كودي ضروري است.

19- منافع مواد آلي و تاثيرات مثبتي كه اين مواد در كشاورزي پايدار دارند، براي كشاورزان روشن شود.

20- مصرف كود سبز و فوايد آن در بين زارعين ترويج گردد.

21- از برنامه‌هاي كمپوست‌سازي كه مبتني بر تحقيقات علمي باشند، حمايت شده و اين نتايج به گونه‌اي قابل اجرا به كشاورزان ارائه شود.

22- تا حد امكان از مصرف كودهاي دامي به‌صورت تازه خودداري شده و اين عمل پس از پوساندن يا تبديل‌شدن به كمپوست انجام شود.

23- از سوزاندن بقاياي كاه و كُلش غلات به‌عنوان تهيه كود توسط زارعين جدا خودداري شود و مضرات اين عمل كه يكي از آنها از بين بردن ميكروارگانيسم‌هاي خاك است، به آن‌ها يادآوري شود.

24- براي جلوگيري از شسته شدن نيترات‌هاي خاك در زمين‌هاي خالي و بدون كشت بهتر است به جاي آيش، كود سبز داده شود.

25- براي استعمال فضله كبوتر و مرغ بايد خيلي دقت نمود، زيرا مقدار ازت فضله كبوتر و مرغ از ازت كليه كودهاي حيواني زيادتر بوده و ممكن است نبات را بسوزانند يا بخشكانند.

26- در زمين‌هاي گرم و شني كه كود دامي و كليه مواد آلي زودتر تجزيه و تخمير و قابل جذب مي‌كند، كود را بايد در طول سال مكرر و هر بار به مقدار كم با خاك مخلوط كرد. بنابراین در زمين‌هاي رسي و سرئ كه تخمير مواد آلي در آن‌ها به كندي انجام مي‌گيرد، مي‌توان مقادير زياد كود دامي با خاك مخلوط نمود.

27- در مورد نباتاتي كه داراي پياز مي‌باشند كود بايد كاملا پوسيده و سپس با خاك مخلوط گردد، در غير اين صورت سبب پوسیدگی ابتدا پياز به قارچ و فیتوفتورایی مي‌شود.

28- مصرف بي‌رويه كود نه‌تنها براي گياه مفيد نيست، بلكه اقتصادي نبوده و خساراتي نيز در برخواهد داشت. تجمع مقدار زيادي املاح در خاك به شوري خاك و عدم تعادل بين عناصر در خاك و گياه منجر مي‌گردد. هرگاه مقدار كود داده شده به خاك بيش از ظرفيت نگهداري خاك باشد، كود مازاد برظرفيت خاك وارد آب‌هاي زيرزميني مي‌شود. در صورتي كه مقدار كود داده شده به خاك كم باشد، حداكثر استفاده از ساير عوامل توليد نیز به عمل نخواهد آمد.

29- نوع و ميزان كود مصرفي در هر منطقه بايد با آزمايشات تعيين ميزان كود خاك مشخص شود.

30- پيشنهاد مي‌شود گياهان به عنوان كود سبز به‌كار برده شوند تا ميزان مواد آلي خاك افزايش يابد.

31- كود سَرَك بايد در زمان مناسب و با توجه به نوع گياه و هدف از كشت آن تعيين گردد.

32- پيشنهاد مي‌شود كه وزارت جهاد كشاورزي نوع كودهاي آلي مانند كود سبز و كود كمپوست مناسب براي هر منطقه را از طريق نشريات ترويجي به زارعين اعلام كند.

منابع در دفتر مجله موجود است