در آمارها آمده است که سالانه مقدار 10 میلیون تن شیر گاو و گوسفند و بز در کشور تولید می‌شود که اگر شیرهای تولیدی از شتر را نیز به آن اضافه کنیم، باز هم ممکن است این مقدار تولید افزایش یابد.
بار میکروبی شیر در حدود یک‌سوم از این مقدار شیر کمتر از یک میلیون در میلی‌لیتر، یک‌سوم از یک تا 5 میلیون و بقیه آن از 5 تا 50 میلیون در میلی‌لیتر تخمین زده می‌شود. قیمت شیرهای درجه یک امروز هر لیتر بیش از 2500 تومان و درجه دو، دو هزار تومان و درجه سه کمتر از 1500تومان به فروش می‌رسند که البته مقدار درصد چربی میتواند بر قیمت شیرهای تحویلی تأثیر بگذارد.
شیرهای درجه یک اکثراً به کارخانه‌های شیر پاستوریزه، شیرهای درجه دو نیز به برخی کارخانه‌ها و درصدی از آن نیز به کارگاه‌های لبنیات تحویل داده می‌شوند که گاهی خود دامداران مالک، شریک این قبیل کارگاه‌ها هستند و با این قبیل شیرها لبنیات تولید می‌شود که جزء برندها محسوب نمی‌شوند و ممکن است بدون نام هم عرضه شوند.
شیرهای درجه سه را شیرهای سرگردان می‌نامند که اغلب توسط خود صاحبان دام‌ها به لبنیات تبدیل و اکثر این محصولات نیز بدون نام و به عنوان محصولات محلی عرضه می‌شوند.
قیمت هر لیتر شیر درجه یک با 5/3 درصد چربی، حدود 2800 تومان و درجه دو با سلول‌های آلوده بیشتر، حدود 2000 تومان است و شیر درجه سه هم از طرف کارخانه‌های لبنیات خریداری ندارد، ولی شیرهای درجه سه پس از تبدیل به لبنیات بی‌نام، ممکن است به فراخور، ارزش افزوده‌ای داشته باشد، ولی معمولاً توسط مصرف‌کنندگانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به کیفیت لبنیات بهای لازم را نمی‌دهند؛ ضمن آن‌که قسمت عمده این نوع لبنیات در محل تولید شیر و اطراف آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در گذشته، مراکز جمع‌آوری شیر از بیدون‌ها استفاده می‌کردند، ولی این مراکز به تدریج مرکزیت خود را رها کردند و ارتباط دامداران و دوشندگان شیر در روستاها و عشایر با این مراکز نیز قطع شد و تا به امروز کمتر ناظری را سراغ داریم که بتواند سلول‌های آلوده این نوع شیرها را سنجید باشد که میتواند از چند میلیون تا چند ده میلیون متفاوت باشد.
راه حل ایجاد ارزش افزوده واقعی شیرهای مشکوک
قدر مسلم شیرهایی که بدون ضدعفونی پستان دام، شستن دست‌ها و عدم ضدعفونی ظروف شیر در زیر پستان دام دوشیده می‌شوند باید در درجه دمای معینی که اجازه نفوذ سلول‌های جدید آلوده را ندهد، یعنی Ph شیر را به سوی اسیدی سوق ندهد، نگهداری شوند تا شیر هنگام جوشیدن، به قول معروف، نبرد و به «سور» تبدیل نکند.
ابزار کار و مدیریت
یک گروه کارشناسی، مرکب از یک نفر متخصص تغذیه دام و یک نفر دامپزشک برای شناخت سلامت دام (به ویژه پستان دام) با دو دستگاه وانت، یکی حامل خوراک کنسانتره برای دام‌های مولّد و دیگری حامل تعداد 30-20 عدد ظروف بیدون شیر و در کنار آن‌ها، چند دستگاه شیردوش، دو واحد سیّار به همراه لوازم یدکی پر مصرف مجهز به نیروی مولد برق می‌توانند با دریافت شیر سالم، قسمتی از بهای آن را با تحویل مواد کنسانتره پرداخت و به جای حداقل قیمت شیر، به خاطر سلامت آن ارزش افزوده قابل توجهی را برای آن ایجاد کنند و این شیرها را به اولین مرکز جمع‌آوری شیر، هدایت و در شیر سردکن‌ها قرار دهند. بدیهی است در پی جمع‌آوری شیرها و ذخیره آن‌ها در این مراکز، طی قراردادی که با برخی کارخانه‌های لبنیات منعقد شده، با تانکر حمل شیر کارخانه، شیرهای سالم با حداقل سلول‌های آلوده را تحویل می‌دهند و حداکثر قیمت این قبیل شیرها را به فراخور درصد چربی آن‌ها، به پیمانکاران می‌پردازند.
-
در این راستا، درصد تحویل شیرهای سالم به کارخانه‌ها افزایش می‌یابد.
-
با ارزش افزوده‌ای که این قبیل شیرها خواهند داشت، سود نگهداری دام‌ها برای روستائیان و عشایر افزایش می‌یابد.
-
پیمانکاران از سود سالانه‌ای که بتوانند با آن، وام‌های دریافتی از بانک کشاورزی را حداکثر در عرض مدت 5 سال بازپرداخت کنند، برخوردار می‌شوند.
-
زمینه اشتغال مهندسان آماده مسئولیت‌پذیری افزایش می‌یابد.
-
بخش دولتی پس از اجرای این طرح، میتواند ادعا کند که بر مقدار بیشتری از شیر تولیدی در کشور نظارت دارد و از سلامت شیرهای تولیدی مطمئن‌تر است.
قیمت مواد اولیه تهیه خوراک دام
-
جو، هر کیلو 2200 تومان + هزینه حمل
-
سویا 5900 تومان
-
کلزا 4200 تومان
-
ذرت دانه 2700 تومان
-
یونجه 2500 تومان
-
سبوس گندم 1000 تومان
-
ذرت علوفه ای 650 تومان با هزینه حمل
-
تفاله خشک چغندر قند 2700 تومان
قیمت شیرهای تولیدی
-
شیر تولیدی توسط دامداران صنعتی هر لیتر3100- 2900 تومان
-
شیرهای تولیدی توسط دامداران نیمه صنعتی هر لیتر 2000- 1200 تومان
-
شیرهای تولیدی توسط دامداران کوچک، روستائی و عشایر 1800 – 1500 تومان
در این طرح باید دقت شود که دام‌های سنگین و سبک شامل میش و بز، به تفکیک بررسی شوند و برنامه جمع‌آوری شیر برای هر منطقه در یک محدوده مشخص به اجرا در آید. در این راستا سلامت‌سازی هر منطقه و در نهایت استان‌ها و حفظ سلامت دام‌ها در هر استان، میتواند از اهداف نهایی این طرح باشد.
خاطر نشان می‌سازد که در سال‌های اخیر، به خاطر استفاده از واکسن‌های تقلبی، بیماری‌های یاد شده نه تنها ریشه کن نشده، بلکه طی یک سال اخیر، اشاعه بیشتری یافته است.
شایسته است که وزارت جهاد کشاورزی متوجه این مهم باشد که حتی در کشورهای پیشرفته در کشاورزی، یارانه‌ها نقش آینده‌سازی را در سالم‌سازی کیفیت‌ها و اقتصاد در زنجیره‌های تولید، ایفاء می‌کنند.
امروز دامداران صنعتی نیز (که با عشق کار می‌کنند)، دچار سرخوردگی‌هایی شده‌اند که از جمله می‌توان به حذف کردن این نوع دامداری‌ها از صنعتی نوین اشاره کرد؛ ضمن آن‌که این صنعت که امروز مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته، از سیستم‌های خوراک‌سازی، خوراک‌دهی، شیردوشی و شیر سردکنی تشکیل شده و بیش از 5/2 میلیون نفر را به طور مستقیم مشغول به کار کرده، ولی خدمات و قطعات یدکی این صنعت، تورم جهش‌واری داشته است.
این در حالی است که صنعت اتومبیل‌سازی با حداکثر 500 هزار نفر شاغل، امروز در رأس صنعت کشورمان قرار گرفته و فراز و نشیب‌هایش بر کسی پوشیده نمانده است.
مرداد99-سال41-شماره488-ص22