اشتغال‌زایی پایدار از مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران

ایران چندین سال است که وارد تنش آبی شده است.

براساس شاخص جهانی فالکن مارک، کشورهایی که دارای سرانه منابع آب تجدیدپذیر کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب هستند، جزو کشورهای با تنش آبی محسوب می‌شوند.

• ۳۸۸ دشت از ۶۰۹ دشت کشور در شرایط ممنوعه و بحرانی قرار گرفته‌اند. دلایل اضافه برداشت آب‌:

۱ـ صنایع آب بر

۲ـ نیروگاه‌ها

۳ـ کشاورزی

سه راه‌حل انرژی‌های تجدیدپذیر برای بحران آب در کشور

۱ـ انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین صنایع آب‌بر برای ایجاد توسعه و اشتغال

بسیاری از صنایع آب‌بر در دشت‌های خشک کشور احداث شده‌اند و دلیل احداث آنها ایجاد اشتغال و توسعه برای منطقه بوده است. بیش از ۶۰ درصد مصارف آب در صنعت از آب زیرزمینی تهیه می‌شود.

انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی، بدون مصرف آب اشتغال ایجاد می‌کنند و می‌توانند موتور توسعه مناطق محروم و روستایی کشور ‌شوند.

۲ـ نیروگاه‌های تجدیدپذیر جایگزین نیروگاه‌های حرارتی برای تولید برق

بسیاری از نیروگاه‌های حرارتی در دشت‌های ممنوعه و بحرانی کشور واقع شده‌اند و برق تولید می‌کنند. سالانه حدود ۱۲۰ میلیون متر مکعب آب در بخش نیروگاه‌های حرارتی کشور مصرف می‌شود که از مجموع آب شرب مصرفی شهر شیراز بیشتر است.

مزایای نیروگاه‌های خورشیدی و بادی برای تولید برق:

• اساساً آب مصرف نمی‌کنند
• به سرعت جایگزین نیروگاه‌های حرارتی می‌شوند.

۳ـ مزارع خورشیدی و بادی به‌عنوان معیشت جایگزین برای کشاورزان

شاهد آن هستیم که به دلیل کمبود آب، ادامه کشاورزی در بسیاری از مناطق کشور مانند اصفهان امکان‌پذیر نیست، لذا دولت مقداری یارانه با عنوان «نکاشت» به این کشاورزان پرداخت می‌کند که به هیچ‌وجه جایگزین معیشت کشاورزان نیست.

مزایای احداث مزارع خورشیدی در زمین‌های کشاورزی غیرقابل استفاده:

• عقد قرارداد با وزارت نیرو برای خرید برق تجدیدپذیر
• فعالیت تولیدی و با ارزش تولید برق برای کشاورزان
• حفظ فرهنگ کار و تلاش
• درآمدزایی طولانی‌مدت ۲۰ ساله
• تأمین برق موردنیاز کشور
• عدم استفاده از آب برای ۲۰ سال
• احیا منابع آب زیرزمینی

خواسته: در قانون بودجه سال ۹۸، مقدار ۵ درصد (تا سقف ۵ هزار میلیارد ریال) از منابع قانون استفاده متوازن از امکانات کشور (مناطق کمتر توسعه یافته)، برای خرید برق تجدیدپذیر به حساب عوارض برق (ساتبا) اختصاص داده شود.

وضعیت اشتغال انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان

در پایان سال ۲۰۱۷ حدود ۸/۸ میلیون نفر در فناوری‌های تجدیدپذیر اشتغال داشته‌اند، بیش از ۹/۱ میلیون نفر در بخش سوخت زیستی و حدود ۹/۶ میلیون نفر در بخش برق و حرارت. نکته حائز اهمیت آن است که حدود ۵۰ درصد مشاغل ایجاد شده در بخش برق و حرارت تنها با توسعه برق خورشیدی به‌دست آمده است.

علاوه بر کشورهای توسعه یافته مانند ژاپن، آمریکا، آلمان و اتحادیه اروپا، اشتغال‌زایی فناوری‌های تجدیدپذیر در کشورها و مناطق در حال توسعه نیز چشمگیر است.

« انرژی‌های تجدیدپذیر  باعث اشتغال ۸/۸ میلیون نفر در جهان شده است»

در این میان، کشورهای چین، برزیل و هند، پذیرای بخش قابل‌توجهی از مشاغل تجدیدپذیر در پهنه سرزمینی خود بوده‌اند. بنابر پیش بینی‌ها آینده مشاغل تجدیدپذیر در سال ۲۰۳۰ در دو سناریوی «ادامه روند فعلی» و «نقشه راه آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر» به اعداد ۵، ۹و ۷، ۱۶ میلیون نفر خواهد رسید.

هر چند اشتغال‌ تجدیدپذیرها در حال حاضر بیشتر در حوزه برق خورشیدی است ولی در آینده‌های نه چندان دور انرژی‌های زیستی بیشترین سهم را در اشتغال‌زایی در حوزه فناوری‌های تجدیدپذیر دارا خواهند بود.

انرژی‌های تجدیدپذیر و اشتغال در ایران

با وجود افزایش جمعیت سن کار (۲۰ تا ۶۴ سال) در سال‌های اخیر و نرخ کند ایجاد شغل جدید برای این جمعیت، مطابق گزارش‌های مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری رسمی در سال‌های اخیر بین ۱۰ تا ۱۲درصد بوده است. هرچند که به نظر می‌رسد با توجه به افزایش جمعیت غیرفعال از یک‌سو و به تعویق افتادن جست‌وجوی کار از سوی جمعیت غیرشاغل (به واسطه تحصیل در مقاطع دانشگاهی)، نرخ بیکاری واقعی دست‌کم ۱۸درصد باشد.

محاسبات اولیه نشان می‌دهد که در جهان به طور متوسط به ازای هر مگاوات برق بادی حدود ۲ شغل و برای برق خورشیدی ۸ شغل ایجاد شده است. این مقدار در کشورهای مختلف با توجه به فناوری مورد استفاده، پراکندگی، نسبت توسعه و بهره‌برداری و فرهنگ کاری متفاوت است و گاهی تا ۲ برابر متوسط نیز می‌رسد. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، ایجاد شغل در مراحل مختلف ساخت، نصب و بهره‌برداری است. بررسی‌های جهانی حاکی از آن است که در مولدهای خورشیدی بیش از نیمی از مشاغل ایجاد شده در مراحل نصب و بهره‌برداری است. با توجه به اینکه بیشتر مشاغل ایجاد شده تجدیدپذیر در مرحله ساخت تجهیزات به وجود می‌آید و با در نظر گرفتن پتانسیل کشور، می‌توان در کنار پروژه‌های احداث نیروگاه، در زمینه ساخت تجهیزات خورشیدی هم پروژه‌هایی تعریف نموده و به میزان بیشتری اشتغال‌زایی کرد. حتی می‌توان تجهیزات موردنیاز کشورهای همسایه را تولید و تأمین کرد. توربین‌های بادی در مرحله ساخت نزدیک به ۶۵ درصد مشاغل ایجاد شده را به خود اختصاص می‌دهند. با توسعه نصب نیروگاه‌های بادی، فرایند  ساخت برج و پره به دلایل اقتصادی و دشواری حمل،  به ایران منتقل می‌شود و به‌این‌ترتیب، بخش قابل‌توجهی از مشاغل ساخت نیز در  ایران ایجاد خواهد شد. با توجه به هدف برنامه توسعه ششم مبنی بر سهم ۵ درصدی ظرفیت مولدهای تجدیدپذیر تا پایان برنامه، لازم است ۵۰۰۰ مگاوات مولد تجدیدپذیر در کشور نصب شود.

با توجه به نقش پررنگ نیروگاه‌های خورشیدی در پیکسایی، کاهش تلفات و همچنین سرعت نصب آنها، توصیه می‌شود که دست‌کم ۲۰۰۰ مگاوات از مولدهای تجدیدپذیر به مولدهای خورشیدی اختصاص یابد. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در این مسیر شغل‌های زیادی در زمینه ساخت و بهره‌برداری ایجاد شود. با توجه به اینکه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در سال‌های آتی همچنان تداوم خواهد داشت، شغل‌های ایجاد شده پایدار خواهند بود.

به نظر می‌رسد اشتغال‌زایی پایدار از مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، روشن و بدیهی است و کمتر سیاست‌گذاری، نافی آن است. اما آنچه تحقق این امر بدیهی را با وقفه همراه می‌سازد، اقتصاد نابسامان برق و انرژی کشور به طور عام و سقف محدود عوارض ۸ درصدی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از سوی دیگر است.

مشکلات پرداخت بودجه تجدیدپذیر در سال ۱۳۹۶

(موضوع ماده ۵ قانون حمایت از صنعت برق ـ تبصره ۶ قانون بودجه)

علی‌رغم تأکید قانون بر مصرف ۱۰۰درصد عوارض فوق صرفاً برای خرید برق تجدیدپذیر و برق‌رسانی روستایی، در سال ۹۶ از کل مبلغ ۱۱۰۰ میلیارد تومان عوارض که ۹۵۰ میلیارد تومان آن محقق شد، تنها حدود ۴۰۰ میلیارد تومان به ساتبا پرداخت شد که ۲۰۰ میلیارد تومان آن سهم تجدیدپذیرها شد.

مکانیسم فعلی تخصیص عوارض برق و پرداخت به نیروگاه‌های تجدیدپذیر:

به دلیل عمومی بودن عوارض برق در قانون بودجه (موضوع ماده ۵ قانون حمایت از صنعت برق)، پروسه تخصیص طولانی و پیچیده بوده و پرداخت بهای برق به نیرگاه‌های بخش خصوصی با تأخیر صورت می‌گیرد.

ظرفیت بالای ایران برای سرمایه‌گذاری در بحث انرژی‌های تجدیدپذیر

مصرف شبکه برق ایران در زمان اوج مصرف حدود ۵۷۰۰۰ مگاوات است. با توجه به پتانسیل ۴۰هزار مگاواتی انرژی بادی و ۶۰ هزار مگاواتی انرژی خورشیدی می‌توان به‌راحتی مصرف شبکه را با انرژی‌های پاک پوشش داد.

توسعه مناطق محروم و اشتغال

به کمک پنل‌های خورشیدی خانگی یا توربین‌های بادی می‌توان حتی روستاهای دوردست با حداقل سکنه را از نعمت برق بهرمند ساخت. تولید برق تجدیدپذیر و پراکنده به معنای ایجاد اشتغال برای تعداد زیادی از کارگران و مهندسان کشور خواهد بود.

به سوی هوای پاک

سالانه ۱۷۵ میلیون تن گازها و آلاینده‌های گلخانه‌ای از نیروگاه‌های حرارتی کشور وارد جو می‌شود. با افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک، تا حد زیادی می‌توان آلایندگی تولید برق را کاهش داد.

برآورد ارزش آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای در نیروگاه‌های حرارتی ایران

آلاینده‌ها	تولید سالانه در نیروگاه‌های ایران	مجموع هزینه تولید آلاینده‌ها در نیروگاه‌های ایران
PM10	۳۰ هزار تن	۹/۱۶۸ میلیون دلار
SO2	۴۳۷ هزار تن	۰۴/۱ میلیارد دلار
NOX	۶۲۸ هزار تن	۴۹۴ میلیون دلار
CO	۱۶۳ هزار تن	۱/۴۰ میلیون دلار
CO۲	۱۷۴ میلیون تن	۲۶/۲ میلیارد دلار
مجموع	۴ میلیارد دلار

 

مجموع هزینه آلایندگی	۴ میلیارد دلار
مجموع تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی	۲۸۸ میلیارد کیلووات ساعت
هزینه آلایندگی یک کیلووات ساعت برق (دلار)	۶/۱ سنت
هزینه آلایندگی یک کیلووات ساعت برق (ریال)	۱۳۲۳ ریال

محاسبات بر مبنای آمار میانگین نیروگاه‌های حرارتی کشور

 

کاملاً مناسب اقلیم خشک ایران

نیروگاه‌های حرارتی کشور سالانه حدود ۱۲۸ میلیون متر مکعب آب مصرف می‌کنند. با توجه به وضعیت بحرانی آب‌های زیرزمینی در ایران، با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توان در مصرف آب موردنیاز برای تولید برق به شدت صرفه‌جویی کرد.

 

فروردین و اردیبهشت۹۹-سال۴۱-شماره۴۸۴و۴۸۵-ص۴۶