99-1-24
مصرف کودهاي کم‌مصرف، تاثيرات بسياري بر کيفيت و کميت محصولات کشاورزي دارد؛ به‌طوري که در کشورهاي داراي کشاورزي پيشرفته، کودهاي کم‌مصرف بين 2 تا 4درصد کل کودهاي مصرفي را شامل مي‌شوند؛ اما در کشور ما، سهم کودهاي حاوي عناصر کم‌مصرف، نسبت به کل کودهاي مصرفي، از 2/0 درصد کمتر است.
کمبود عناصر ريزمغذي در مزارع و باغ‌هاي ايران به دليل شرايط آهکي و سديمي بودن بيشتر خاک‌ها، پايين بودن درصد مواد آلي، وجود يون‌هاي کربنات و بي‌کربنات در آب‌هاي آبياري و همچنين مصرف بالاي کودهاي فسفاته، عموميت دارد.
استفاده از کودهاي کم‌مصرف (به ويژه انواع ترکيبات حاوي آهن، روي، منگنز و بور در مزارع و باغ‌ها)، گام مهمي براي بهبود تغذيه گياهي و حاصل‌خيزي اراضي کشور محسوب مي‌شود. اين اقلام در چند دهه گذشته از خارج کشور تأمين مي‌شد؛ اما خوشبختانه با کوشش‌هاي چندين ساله محققان و توليدکنندگان ايراني، توليد و عرضه انواع کودهاي کم‌مصرف در کشور امکان‌پذير شده است و تدوين و اجراي برنامه‌هاي حمايتي و سياست‌گذاري مناسب در اين باره ضرورت دارد. در اين گزارش به تحليل اين موارد مي‌پردازيم.
معمولاً از ميان 20 عنصر غذايي موردنياز گياهان زراعي و باغي، سه عنصر نيتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسيم (K) به‌عنوان عمده‌ترين کودهاي پر مصرف1 به ميزان بيش از يکصد کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند و ساير عناصر غذايي که تعدادي از آنها را به اصطلاح، کودهاي ميان مصرف يا عناصر ثانويه2 (شامل منيزيم، گوگرد و کلسيم) و همچنين کودهاي کم‌مصرف (شامل آهن، روي، مس، بور و موليبدن) مي‌ناميم، استفاده مي‌گردد. معمولاً هر کدام از اين دو نوع کود کمتر از 10 کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند، شايان ذکر است که طبقه‌بندي فوق‌الذکر به دليل اهميت انواع کودها در رشد و تغذيه گياهان نبوده و صرفاً مبتني بر مقادير کاربرد آنها در کشاورزي است.
عمده‌ترين انواع کودهاي کم‌مصرف مورد نياز مزارع و باغ‌هاي ايران عبارتند از: آهن (Fe)، روي (Zn)، منگنز (Mn)، بور (B)، موليبدن (Mo) و مس (Cu).
بروز کمبود عناصر غذايي کم مصرف در بعضي درختان ميوه و محصولات زراعي به مقدار نياز گياه به رطوبت، درجه حرارت محيط و مديريت آبياري بستگي دارد، اما به نظر مي‌رسد که ترکيبات آهن و روي، هم اکنون بيشترين عناصر مورد نياز را در کشاورزي ايران شامل مي‌شوند. در جدول 1 حساسيت برخي گياهان به کمبود کم‌مصرف‌ها3، نشان داده شده است.
1ـ مزاياي استفاده از کودهاي کم‌مصرف
در صورت مصرف متناسب کودهاي حاوي نيتروژن، فسفر و پتاسيم، همراه با انواع کودهاي حاوي عناصر کودهاي کم‌مصرف براساس آزمون خاک 4، فوايد زير حاصل مي‌شود:
الف ـ عملکرد محصولات کشاورزي افزايش مي‌يابد (افزايش کمي در واحد سطح).
ب ـ بهبود کيفيت محصولات با افزايش درصد پروتئين و تنوع اسيدهاي آمينه ضروري و افزايش ميزان ويتامين‌ها و غلظت عناصر کم‌مصرف در محصولات کشاورزي و دامي که سبب ارتقاي امنيت غذايي5 در جامعه مي‌شود.
ج ـ مصرف کودها براساس آزمون خاک با افزايش فعاليت‌هاي زيستي و شيميايي خاک، حاصل‌خيزي اراضي کشاورزي را بيشتر مي‌کند و در راستاي دستيابي به کشاورزي پايدار6 و توليد باثبات محصولات کشاورزي، گام مثبتي برداشته مي‌شود.
د ـ در مصرف نهاده‌هاي کشاورزي با افزايش بازده مصرف آب7 صرفه‌جويي مي‌شود.
هـ ـ مقاومت گياهان نسبت به آفات نباتي و بيماري‌هاي گياهي افزايش مي‌يابد.
و ـ کارايي مصرف کودها8 که به تبع آن، آثار نامناسب بهره‌گيري از کودهاي پرمصرف و کودهاي کم‌مصرف در زيست بوم‌هاي کشاورزي کاهش مي‌يابد.
زـ سرعت جذب مواد موثر در رشد توسط گياه و کارايي مصرف نور9 افزايش مي‌يابند.
ح ـ جذب عناصر غذايي مفيد، بهبود و سميت‌هاي برخي عناصر ديگر کاهش مي‌يابد.
2ـ اهميت استفاده از کودهاي کم‌مصرف در کشاورزي ايران
بيشتر خاک‌هاي قابل کشت داير و باير ايران آهکي هستند. بخش عمده اراضي کشورمان در مناطق خشک و نيمه‌خشک واقع شده است. جذب عناصر کم‌مصرف به وسيله نباتات در چنين شرايطي با دشواري‌هايي انجام مي‌شود؛ به‌علاوه، تداوم در بهره‌برداري از اين خاک‌ها و رعايت نکردن اصول آزمون خاک، عملکرد بالاي محصول و غلظت عناصر غذايي را در محصولات برداشت شده به تدريج کاهش مي‌دهد.
با مصرف کودهاي حاوي عناصر کم‌مصرف به صورت خاکي براي زراعت‌ها (يا چالکود 10 براي درختان) و نيز به صورت محلول‌پاشي در انواع نباتات، علاوه بر افزايش عملکرد محصول، غلظت اين عناصر مهم و حياتي نيز در مواد غذايي افزايش مي‌يابد.
تحقيقات مربوط به تغذيه عناصر کم‌مصرف در مناطق مختلف کشور از سال 1340 آغاز شد که عمدتاً روي درختان مثمر11 وغيرمثمر و برخي زراعت‌هاي مهم انجام گرفته است. براين اساس، از جمله عوارض کمبود عناصر کم‌مصرف در گياهان عبارتند از:
1ـ زردبرگي ناشي از کلروز12 که علت اصلي آن کمبود آهن است. اين عارضه تقريباً در تمام درختان و بيشتر انواع زراعت‌هاي مناطق خشک و نيمه‌خشک کشور ديده مي‌شود (سمر، 1377).
2ـ کاهش شديد توليدات کشاورزي و به ويژه غلات از جمله گندم، برنج و ذرت که بر اثر کمبود عنصر روي (Zn) در مناطق خشک و نيمه‌خشک کشور ديده مي‌شود (ملکوتي، 1383).
3ـ اثر سودمند کاربرد منگنز (Mn) بر انواع غلات، حبوبات و دانه‌هاي روغني در اراضي آهکي کشور، مورد مطالعه قرار گرفته و در نتيجه، افزايش محصول محقق مي‌شود، اما به علت تبديل منگنز مصرفي به فرم‌هاي غيرقابل جذب گياه، بازيافت آن اندک است (ضيائيان و ملکوتي، 1377).
4ـ کمبود بور (B) در اراضي شني و خاک‌هاي آهکي کشور و به ويژه در زراعت‌هاي يونجه، چغندرقند و دانه‌هاي روغني، ديده مي‌شود (ملکوتي و متشرع‌زاده، 1378).
5 ـ کمبود مولبيدن (Mo) بيشتر در اراضي اسيدي و به ويژه در گندميان مرتعي، بقولات انواع کلم و سبزي‌ها قابل مشاهده است که چنين شرايطي در کشور ما تقريباً حاکم نيست (ملکوتي و نفيسي، 1373).
6 ـ استفاده از کود مس در اراضي مواجه با کمبود اين عنصر که بر افزايش عملکرد دانه در زراعت گندم تأثير مثبت دارد (ضيائيان، 1378). همچنين در زراعت ذرت نيز تاثيرات مشابهي وجود دارد (امامي و بهبهاني‌زاده، 1368).
معمولاً از ميان 20 عنصر غذايي موردنياز گياهان زراعي و باغي، سه عنصر نيتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسيم (K) به‌عنوان عمده‌ترين کودهاي پرمصرف به ميزان بيش از يکصد کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند.
3- پراکنش خاک‌هاي مبتلاء به کمبود کودهاي کم‌مصرف در ايران
براساس مطالعات انجام شده به وسيله موسسه تحقيقات خاک و آب کشور، پراکندگي خاک‌هاي مبتلاء به کمبود کودهاي کم‌مصرف عبارتند از:
الف ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود آهن
اگرچه کمبود آهن در خاک‌هاي غيرآهکي و سبک (شني) نيز ديده مي‌شود، اما در خاک‌هاي آهکي مناطق خشک با تهويه کافي، اين کمبود شيوع بيشتري دارد و در ايران، شواهد موجود حاکي از بروز کمبود آهن در گياهان و به ويژه در درختان ميوه بيشتر استان‌هاي کشور است. براساس مطالعات انجام شده، خاک‌هاي استان‌هاي تهران، قزوين، خوزستان، خراسان جنوبي، فارس، اصفهان و آذربايجان شرقي بيش از ساير مناطق، دچار کمبود آهن هستند؛ به طوري که حدود 37 درصد اراضي مورد مطالعه، کمبود آهن دارند.
ب ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود روي
کمبود عنصر روي، بيشتر در انواع درختان ميوه و زراعت‌هاي عمده از جمله گندم ديده مي‌شود و مقدار روي قابل استفاده در حدود 40 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه، از حد بحراني اين عنصر، پايين‌تر است.
ج ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود بور
مقدار بور در 27 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه، مزارع گندم واقع در استان‌هاي مختلف کشور، دچار کمبود است.
د ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود منگنز
خاک‌هاي آهکي با حاصل‌خيزي اندک، بيشترين گستردگي را از نظر کمبود منگنز دارند و برخي مزارع زير کشت گندم کشور با کمبود شديدي روبه‌رو هستند و در مجموع، 25 درصد اراضي مورد مطالعه، مقدار منگنز کمتر از حد بحراني را در خاک داشتند.13
هـ ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود مس
کمبود مس در خاک‌هاي مزارع زيرکشت گندم در استان‌هاي فارس و کرمانشاه، از ساير استان‌ها بيشتر است و در مجموع، 24 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه در استان‌هاي مختلف داراي کمبود هستند.14
4– الگوي استفاده از کودهاي کم‌مصرف در کشاورزي
با متعادل‌سازي مصرف، نقش عناصر کم‌مصرف در تغذيه گياهي و افزايش محصول بارزتر مي‌شود؛ به طوري که امروزه يکي از سياست‌هاي حمايتي کشورهاي پيشرفته در بخش کشاورزي، برنامه‌ريزي منطقه‌اي براي چگونگي تهيه و عرضه کودهاي کامل و متناسب با شرايط اقليمي متنوع در جهت استفاده از انواع گياهان زراعي و باغي به‌صورت يارانه‌اي يا آزاد است. در جدول 2، درصد استفاده از عناصر کم‌مصرف نسبت به کل کودهاي مصرفي ايالات متحده نشان داده شده است.
مصرف کودها براساس آزمون خاک با افزايش فعاليت‌هاي زيستي و شيميايي خاک، حاصل‌خيزي اراضي کشاورزي را بيشتر مي‌کند و در راستاي دستيابي به کشاورزي پايدار و توليد باثبات محصولات کشاورزي، گام مثبتي برداشته مي‌شود.
استفاده از کودهاي کم‌مصرف (به ويژه انواع ترکيبات حاوي آهن، روي، منگنز و بور در مزارع و باغ‌ها)، گام مهمي براي بهبود تغذيه گياهي و حاصل‌خيزي اراضي کشور محسوب مي‌شود.
هم اکنون ميزان استفاده از کودهاي کم‌مصرف، نسبت به کل کودهاي مصرفي ساير کشورهاي غربي، بين 4 ـ 2 درصد و اين نسبت در کشور ما، بسيار کم و حدود 2 گرم در هر تن از مجموع کودهاي مصرفي است؛ به عبارت ديگر، در شرايط کشاورزي متفاوت، مصرف سالانه کودهاي شيميايي در ايران، طي سنوات گذشته بين 5/4 ـ 5/2 ميليون تن بوده است که بايد با بسترسازي مناسب و برنامه‌ريزي صحيح، ميزان مصرف عناصر کودهاي کم‌مصرف را به حداقل 100 هزار تن در سال افزايش داد (براساس اعلام شرکت خدمات حمايتي کشاورزي در سال 1385، ميزان نياز کودهاي کم‌مصرف عبارت است از: سولفات روي 50 هزار تن، سولفات آهن 25 هزار تن و سولفات منگنز 15 هزار تن).
مصرف کودها براساس آزمون خاک با افزايش فعاليت‌هاي زيستي و شيميايي خاک، حاصل‌خيزي اراضي کشاورزي را بيشتر مي‌کند و در راستاي دستيابي به کشاورزي پايدار و توليد باثبات محصولات کشاورزي، گام مثبتي برداشته مي‌شود
مصرف کودهاي کم‌مصرف، تاثيرات بسياري بر کيفيت و کميت محصولات کشاورزي دارد؛ به‌طوري که در کشورهاي داراي کشاورزي پيشرفته، کودهاي کم‌مصرف بين 2 تا 4درصد کل کودهاي مصرفي را شامل مي‌شوند؛ اما در کشور ما، سهم کودهاي حاوي عناصر کم‌مصرف، نسبت به کل کودهاي مصرفي، از 2/0 درصد کمتر است.
کمبود عناصر ريزمغذي در مزارع و باغ‌هاي ايران به دليل شرايط آهکي و سديمي بودن بيشتر خاک‌ها، پايين بودن درصد مواد آلي، وجود يون‌هاي کربنات و بي‌کربنات در آب‌هاي آبياري و همچنين مصرف بالاي کودهاي فسفاته، عموميت دارد.
استفاده از کودهاي کم‌مصرف (به ويژه انواع ترکيبات حاوي آهن، روي، منگنز و بور در مزارع و باغ‌ها)، گام مهمي براي بهبود تغذيه گياهي و حاصل‌خيزي اراضي کشور محسوب مي‌شود. اين اقلام در چند دهه گذشته از خارج کشور تأمين مي‌شد؛ اما خوشبختانه با کوشش‌هاي چندين ساله محققان و توليدکنندگان ايراني، توليد و عرضه انواع کودهاي کم‌مصرف در کشور امکان‌پذير شده است و تدوين و اجراي برنامه‌هاي حمايتي و سياست‌گذاري مناسب در اين باره ضرورت دارد. در اين گزارش به تحليل اين موارد مي‌پردازيم.
معمولاً از ميان 20 عنصر غذايي موردنياز گياهان زراعي و باغي، سه عنصر نيتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسيم (K) به‌عنوان عمده‌ترين کودهاي پر مصرف1 به ميزان بيش از يکصد کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند و ساير عناصر غذايي که تعدادي از آنها را به اصطلاح، کودهاي ميان مصرف يا عناصر ثانويه2 (شامل منيزيم، گوگرد و کلسيم) و همچنين کودهاي کم‌مصرف (شامل آهن، روي، مس، بور و موليبدن) مي‌ناميم، استفاده مي‌گردد. معمولاً هر کدام از اين دو نوع کود کمتر از 10 کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند، شايان ذکر است که طبقه‌بندي فوق‌الذکر به دليل اهميت انواع کودها در رشد و تغذيه گياهان نبوده و صرفاً مبتني بر مقادير کاربرد آنها در کشاورزي است.
عمده‌ترين انواع کودهاي کم‌مصرف مورد نياز مزارع و باغ‌هاي ايران عبارتند از: آهن (Fe)، روي (Zn)، منگنز (Mn)، بور (B)، موليبدن (Mo) و مس (Cu).
بروز کمبود عناصر غذايي کم مصرف در بعضي درختان ميوه و محصولات زراعي به مقدار نياز گياه به رطوبت، درجه حرارت محيط و مديريت آبياري بستگي دارد، اما به نظر مي‌رسد که ترکيبات آهن و روي، هم اکنون بيشترين عناصر مورد نياز را در کشاورزي ايران شامل مي‌شوند. در جدول 1 حساسيت برخي گياهان به کمبود کم‌مصرف‌ها3، نشان داده شده است.
1ـ مزاياي استفاده از کودهاي کم‌مصرف
در صورت مصرف متناسب کودهاي حاوي نيتروژن، فسفر و پتاسيم، همراه با انواع کودهاي حاوي عناصر کودهاي کم‌مصرف براساس آزمون خاک 4، فوايد زير حاصل مي‌شود:
الف ـ عملکرد محصولات کشاورزي افزايش مي‌يابد (افزايش کمي در واحد سطح).
ب ـ بهبود کيفيت محصولات با افزايش درصد پروتئين و تنوع اسيدهاي آمينه ضروري و افزايش ميزان ويتامين‌ها و غلظت عناصر کم‌مصرف در محصولات کشاورزي و دامي که سبب ارتقاي امنيت غذايي5 در جامعه مي‌شود.
ج ـ مصرف کودها براساس آزمون خاک با افزايش فعاليت‌هاي زيستي و شيميايي خاک، حاصل‌خيزي اراضي کشاورزي را بيشتر مي‌کند و در راستاي دستيابي به کشاورزي پايدار6 و توليد باثبات محصولات کشاورزي، گام مثبتي برداشته مي‌شود.
د ـ در مصرف نهاده‌هاي کشاورزي با افزايش بازده مصرف آب7 صرفه‌جويي مي‌شود.
هـ ـ مقاومت گياهان نسبت به آفات نباتي و بيماري‌هاي گياهي افزايش مي‌يابد.
و ـ کارايي مصرف کودها8 که به تبع آن، آثار نامناسب بهره‌گيري از کودهاي پرمصرف و کودهاي کم‌مصرف در زيست بوم‌هاي کشاورزي کاهش مي‌يابد.
زـ سرعت جذب مواد موثر در رشد توسط گياه و کارايي مصرف نور9 افزايش مي‌يابند.
ح ـ جذب عناصر غذايي مفيد، بهبود و سميت‌هاي برخي عناصر ديگر کاهش مي‌يابد.
2ـ اهميت استفاده از کودهاي کم‌مصرف در کشاورزي ايران
بيشتر خاک‌هاي قابل کشت داير و باير ايران آهکي هستند. بخش عمده اراضي کشورمان در مناطق خشک و نيمه‌خشک واقع شده است. جذب عناصر کم‌مصرف به وسيله نباتات در چنين شرايطي با دشواري‌هايي انجام مي‌شود؛ به‌علاوه، تداوم در بهره‌برداري از اين خاک‌ها و رعايت نکردن اصول آزمون خاک، عملکرد بالاي محصول و غلظت عناصر غذايي را در محصولات برداشت شده به تدريج کاهش مي‌دهد.
با مصرف کودهاي حاوي عناصر کم‌مصرف به صورت خاکي براي زراعت‌ها (يا چالکود 10 براي درختان) و نيز به صورت محلول‌پاشي در انواع نباتات، علاوه بر افزايش عملکرد محصول، غلظت اين عناصر مهم و حياتي نيز در مواد غذايي افزايش مي‌يابد.
تحقيقات مربوط به تغذيه عناصر کم‌مصرف در مناطق مختلف کشور از سال 1340 آغاز شد که عمدتاً روي درختان مثمر11 وغيرمثمر و برخي زراعت‌هاي مهم انجام گرفته است. براين اساس، از جمله عوارض کمبود عناصر کم‌مصرف در گياهان عبارتند از:
1ـ زردبرگي ناشي از کلروز12 که علت اصلي آن کمبود آهن است. اين عارضه تقريباً در تمام درختان و بيشتر انواع زراعت‌هاي مناطق خشک و نيمه‌خشک کشور ديده مي‌شود (سمر، 1377).
2ـ کاهش شديد توليدات کشاورزي و به ويژه غلات از جمله گندم، برنج و ذرت که بر اثر کمبود عنصر روي (Zn) در مناطق خشک و نيمه‌خشک کشور ديده مي‌شود (ملکوتي، 1383).
3ـ اثر سودمند کاربرد منگنز (Mn) بر انواع غلات، حبوبات و دانه‌هاي روغني در اراضي آهکي کشور، مورد مطالعه قرار گرفته و در نتيجه، افزايش محصول محقق مي‌شود، اما به علت تبديل منگنز مصرفي به فرم‌هاي غيرقابل جذب گياه، بازيافت آن اندک است (ضيائيان و ملکوتي، 1377).
4ـ کمبود بور (B) در اراضي شني و خاک‌هاي آهکي کشور و به ويژه در زراعت‌هاي يونجه، چغندرقند و دانه‌هاي روغني، ديده مي‌شود (ملکوتي و متشرع‌زاده، 1378).
5 ـ کمبود مولبيدن (Mo) بيشتر در اراضي اسيدي و به ويژه در گندميان مرتعي، بقولات انواع کلم و سبزي‌ها قابل مشاهده است که چنين شرايطي در کشور ما تقريباً حاکم نيست (ملکوتي و نفيسي، 1373).
6 ـ استفاده از کود مس در اراضي مواجه با کمبود اين عنصر که بر افزايش عملکرد دانه در زراعت گندم تأثير مثبت دارد (ضيائيان، 1378). همچنين در زراعت ذرت نيز تاثيرات مشابهي وجود دارد (امامي و بهبهاني‌زاده، 1368).
معمولاً از ميان 20 عنصر غذايي موردنياز گياهان زراعي و باغي، سه عنصر نيتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسيم (K) به‌عنوان عمده‌ترين کودهاي پرمصرف به ميزان بيش از يکصد کيلوگرم در هکتار استفاده مي‌شوند.
3- پراکنش خاک‌هاي مبتلاء به کمبود کودهاي کم‌مصرف در ايران
براساس مطالعات انجام شده به وسيله موسسه تحقيقات خاک و آب کشور، پراکندگي خاک‌هاي مبتلاء به کمبود کودهاي کم‌مصرف عبارتند از:
الف ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود آهن
اگرچه کمبود آهن در خاک‌هاي غيرآهکي و سبک (شني) نيز ديده مي‌شود، اما در خاک‌هاي آهکي مناطق خشک با تهويه کافي، اين کمبود شيوع بيشتري دارد و در ايران، شواهد موجود حاکي از بروز کمبود آهن در گياهان و به ويژه در درختان ميوه بيشتر استان‌هاي کشور است. براساس مطالعات انجام شده، خاک‌هاي استان‌هاي تهران، قزوين، خوزستان، خراسان جنوبي، فارس، اصفهان و آذربايجان شرقي بيش از ساير مناطق، دچار کمبود آهن هستند؛ به طوري که حدود 37 درصد اراضي مورد مطالعه، کمبود آهن دارند.
ب ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود روي
کمبود عنصر روي، بيشتر در انواع درختان ميوه و زراعت‌هاي عمده از جمله گندم ديده مي‌شود و مقدار روي قابل استفاده در حدود 40 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه، از حد بحراني اين عنصر، پايين‌تر است.
ج ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود بور
مقدار بور در 27 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه، مزارع گندم واقع در استان‌هاي مختلف کشور، دچار کمبود است.
د ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود منگنز
خاک‌هاي آهکي با حاصل‌خيزي اندک، بيشترين گستردگي را از نظر کمبود منگنز دارند و برخي مزارع زير کشت گندم کشور با کمبود شديدي روبه‌رو هستند و در مجموع، 25 درصد اراضي مورد مطالعه، مقدار منگنز کمتر از حد بحراني را در خاک داشتند.13
هـ ـ پراکنش خاک‌هاي داراي کمبود مس
کمبود مس در خاک‌هاي مزارع زيرکشت گندم در استان‌هاي فارس و کرمانشاه، از ساير استان‌ها بيشتر است و در مجموع، 24 درصد خاک‌هاي مورد مطالعه در استان‌هاي مختلف داراي کمبود هستند.14
4– الگوي استفاده از کودهاي کم‌مصرف در کشاورزي
با متعادل‌سازي مصرف، نقش عناصر کم‌مصرف در تغذيه گياهي و افزايش محصول بارزتر مي‌شود؛ به طوري که امروزه يکي از سياست‌هاي حمايتي کشورهاي پيشرفته در بخش کشاورزي، برنامه‌ريزي منطقه‌اي براي چگونگي تهيه و عرضه کودهاي کامل و متناسب با شرايط اقليمي متنوع در جهت استفاده از انواع گياهان زراعي و باغي به‌صورت يارانه‌اي يا آزاد است. در جدول 2، درصد استفاده از عناصر کم‌مصرف نسبت به کل کودهاي مصرفي ايالات متحده نشان داده شده است.
مصرف کودها براساس آزمون خاک با افزايش فعاليت‌هاي زيستي و شيميايي خاک، حاصل‌خيزي اراضي کشاورزي را بيشتر مي‌کند و در راستاي دستيابي به کشاورزي پايدار و توليد باثبات محصولات کشاورزي، گام مثبتي برداشته مي‌شود.
استفاده از کودهاي کم‌مصرف (به ويژه انواع ترکيبات حاوي آهن، روي، منگنز و بور در مزارع و باغ‌ها)، گام مهمي براي بهبود تغذيه گياهي و حاصل‌خيزي اراضي کشور محسوب مي‌شود.
هم اکنون ميزان استفاده از کودهاي کم‌مصرف، نسبت به کل کودهاي مصرفي ساير کشورهاي غربي، بين 4 ـ 2 درصد و اين نسبت در کشور ما، بسيار کم و حدود 2 گرم در هر تن از مجموع کودهاي مصرفي است؛ به عبارت ديگر، در شرايط کشاورزي متفاوت، مصرف سالانه کودهاي شيميايي در ايران، طي سنوات گذشته بين 5/4 ـ 5/2 ميليون تن بوده است که بايد با بسترسازي مناسب و برنامه‌ريزي صحيح، ميزان مصرف عناصر کودهاي کم‌مصرف را به حداقل 100 هزار تن در سال افزايش داد (براساس اعلام شرکت خدمات حمايتي کشاورزي در سال 1385، ميزان نياز کودهاي کم‌مصرف عبارت است از: سولفات روي 50 هزار تن، سولفات آهن 25 هزار تن و سولفات منگنز 15 هزار تن).
بيشتر خاک‌هاي قابل کشت داير و باير ايران آهکي هستند. بخش عمده اراضي کشورمان در مناطق خشک و نيمه‌خشک واقع شده است