سیمای دامپروری
در کشور پهناور ایران، وجود گونه‌ها و اکوتیپ‌های متنوع دامی، همچنین تنوع اقلیمی و وفور انواع گیاهان در پهنای وسیع جنگل‌ها، مراتع و کشتزارها، بستر مناسبی را برای پرورش دام، طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم فراهم نموده است.
روند رو به افزایش واحدهای صنعتی و صنایع تبدیلی جانبی و وابسته در چند دهه اخیر، وجود نیروی انسانی متخصص و ماهر و نفوذ دانش روز در لایه‌های مختلف این بخش، توانسته است رشد چشمگیری را در زیربخش دامپروری ایجاد نماید.
در حال حاضر تولیدات اصلی دامپروری بیش از 5/13 میلیون تن شامل انواع گوشت قرمز (گوسفند، بز، گاو، گوساله و شتر)، شیر، گوشت طیور، تخم‌مرغ و عسل می‌باشد که این میزان از طریق جمعیت دامی موجود و منابع علوفه‌ای و مراتع داخل کشور و همچنین واردات اقلام خوراکی مانند جو، ذرت، کنجاله سویا و … حاصل می‌گردد.
زیربخش دامپروری ضمن تأمین بخش مهمی از پروتئین غذایی موردنیاز آحاد جامعه، از طریق ایجاد ارزش افزوده و تأمین اشتغال نیروی کار در جوامع روستایی، عشایری و شهری و جلب سرمایه‌های بخش خصوصی، نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌نماید. لذا در راستای تولید محصولات باکیفیت و ایجاد رقابت در بین تولیدکنندگان این زیربخش و ایجاد انگیزه برای افزایش کیفی و کمی محصولات، هرساله انتخاب برترین‌های زیربخش دامپروری با همکاری معاونت امور تولیدات دامی و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در دستور کار قرار گرفته که به عنوان یکی از رویکردها و شیوه‌های ترویجی و ایجاد رقابت سالم در بین تولیدکنندگان این زیربخش محسوب می‌شود.
اهداف کلی
1ـ عرضه پروتئین حیوانی موردنیاز جامعه در راستای تأمین امنیت غذایی
2 ـ تأمین امنیت سرمایه‌گذاری و تولید
3 ـ استفاده بهینه از منابع خوراک دام و علوفه مرتعی کشور
4 ـ حفظ و حراست از ذخایر ژنتیکی دام
راهبردها
1ـ ارتقاء بهره‌وری و بهبود مدیریت تولید
2ـ افزایش تولیدات دامی به منظور تأمین پروتئین حیوانی موردنیاز جامعه
3ـ شناسایی، ثبت، حفظ و حراست از منابع ژنتیکی دامی و اصلاح نژاد دام
4ـ بهبود فضای کسب‌وکار در صنعت دامپروری از طریق ایجاد و توسعه زنجیره یکپارچه تولید محصولات دامی
5 ـ اقتصادی کردن تولیدات دامی با کاهش هزینه تمام شده برای استمرار تولید
6 ـ حمایت از صادرات تولیدات و فرآورده‌های دامی و ثبات آن در بازارهای هدف
7ـ توسعه و اصلاح نظام بیمه دام
پروژه‌های شاخص در سال 1396
دام
1ـ ایجاد ترکیب‌های ژنتیکی گوسفند پربازده
2ـ بهبود مدیریت و اصلاح نژاد بز و پرورش بز در سیستم مزرعه‌ای
3ـ پشتیبانی در ایجاد واحدهای پرورش صنعتی گوسفند و بز خالص از نژادهای بومی کشور
4ـ‌پشتیبانی در ایجاد واحدهای پرورش صنعتی گوسفند و بز خالص وارداتی
5ـ‌پشتیبانی از ایجاد زنجیره تولید گوشت قرمز (گوسفندی)
6ـ پرورش و اصلاح نژاد گاوهای دومنظوره
7ـ پشتیبانی در ایجاد واحدهای گاو دو منظوره نژاد سمینتال
8ـ ایجاد گله پشتیبان جهت حفظ ذخایر گاو بومی شاخص و گاومیش
9ـ ارتقاء ژنتیکی گاومیش‌های موجود
10ـ ارزیابی توان تولید شیر شترهای مولد و امکان ایجاد مراکز جمع‌آوری شیر شتر
11ـ ارتقاء تولیدات شتر در کشور
12ـ ژنوتایپینگ جمعیت مرجع دامی
طیور
1ـ اصلاح فضای کسب‌وکار (زنجیره تولید) در صنعت مرغ کشور
2ـ طرح کاهش سن و وزن کشتار مرغ
3ـ ایجاد فضای رقابت برای حضور نژادهای مرغ گوشتی پربازده دنیا در ایران مانند آربورداکرز، هوبارد، کاب و رأس
4ـ عرضه گوشت مرغ و جوجه یک روزه گوشتی در بورس کالا
5ـ افزایش سهم گله‌های مولد داخلی در تأمین جوجه یک روزه بوقلمون گوشتی
6ـ افزایش تولید گوشت حاصل از سایر ماکیان و مرغ بومی
زنبورعسل
1ـ اصلاح نژاد ملکه زنبورعسل
2ـ آموزش‌های مربوط به تولید سایر فرآورده‌ها و تلقیح مصنوعی ملکه زنبورعسل
3ـ تولید سایر فرآورده‌های زنبورعسل مانند ژله، رویال، گرده گل، بره موم و غیره
کرم ابریشم
1ـ تأمین و توزیع بالغ بر 200 هزار اصله نهال توت اصلاح شده به صورت رایگان در کشور
2ـ برنامه‌ریزی ایجاد زنجیره ارزش در نوغان‌داری و ابزیشم با ایجاد ساماندهی تشکل‌ها با هدف راه‌اندازی صندوق حمایت از توسعه نوغان‌داری در کشور
3ـ تأمین و تخصیص بالغ بر 28000 میلیون ریال اعتبار اعم از تسهیلات بلاعوض برای احیاء و توسعه نوغان‌داری کشور
4ـ افزایش قیمت تضمینی پیله‌تر ابریشم و خرید تمامی پیله‌های تولیدی توسط بخش غیردولتی به نرخ بالاتر از قیمت تضمینی به صورت توافقی
تغذیه
1ـ استفاده از بقایای زراعی و کارخانجات صنایع غذایی
2ـ ترویج استفاده از علوفه‌های کمتر رایج با نیاز آبی کم
3ـ بهینه‌سازی جایگاه دام روستایی
4ـ استفاده از تکنولوژی نوین فرآوری خوراک دام
5 ـ تجمیع دامداری‌های داخل محدوده‌های شهرهای با بیش از 50 هزار خانوار در قالب مجتمع‌های دامپروری
6 ـ استفاده از بیوتکنولوژی در تغذیه دام و طیور به منظور بهبود راندمان خوراک
7 ـ راه‌اندازی سامانه توزیع خوراک دام
جدول شماره 9 ـ تعداد بهره‌برداران زیربخش دامپروری در سال 1396
| دام سبک (نفر) | دام سنگین (نفر) | توام دام سبک و سنگین (نفر) | طیور صنعتی * (نفر) | زنبورعسل (نفر) | کرم ابریشم (خانوار) | جمع کل |
| 761706 | 372085 | 260599 | 24522 | 81748 | 18747 | 1519407 |
جدول شماره 10 ـ جایگاه ایران در تولید محصولات دامی دنیا در سال 2016
| نوع محصول | گوشت قرمز | گوشت طیور | شیر | تخم‌مرغ | عسل |
| رتبه ایران در دنیا | 19 | 10 | 24 | 9 | 3 |
جدول شماره 11 ـ میزان تولید، تولید سرانه و مصرف سرانه محصولات دامی در سال 1396
| نوع محصول | تولید (هزار تن) | تولید سرانه
(کیلوگرم در سال) |
مصرف سرانه
(کیلوگرم در سال) |
| گوشت قرمز | 835 | 28/10 | 11/12 |
| شیر | 10184 | 34/125 | 85/114 |
| گوشت طیور | 2237 | 53/27 | 01/27 |
| تخم‌مرغ | 888 | 93/10 | 98/10 |
| عسل | 24/88 | 09/1 | 07/1 |
جدول شماره 12ـ عملکرد میزان تولید پروتئین حاصل از محصولات دامی در سال 1396
| ردیف | نوع محصول | عرضه سرانه پروتئین (گرم در روز) | درصد |
| 1 | گوشت قرمز | 4 | 51/14 |
| 2 | شیر | 65/10 | 65/38 |
| 3 | گوشت طیور | 45/9 | 3/34 |
| 4 | تخم‌مرغ | 45/3 | 84/12 |
| جمع | 55/27 | 100 | |
جدول شماره 13ـ برآورد جمعیت دام کشور در سال 1396
| گوسفند و بره | بز و بزغاله | گاو و گوساله | گاومیش | شتر | ||
| اصیل | دورگ | بومی | ||||
| 46601 | 18501 | 1143 | 4486 | 2523 | 215 | 184 |
جدول شماره 14ـ وضعیت گاوداری‌های صنعتی کشور در سال 1396
| شرح | غیرفعال | فعال | پرواربندی | شیری | کل |
| تعداد | 7514 | 18547 | 8929 | 17132 | 26061 |
| ظرفیت (میلیون رأس) | 790 | 2829 | 1176 | 2442 | 3619 |
جدول شماره 15ـ تعداد و ظرفیت مرغداری‌های صنعتی گوشتی در سال 1396
| عنوان | تعداد واحد | ظرفیت (هزار قطعه) |
| لاین گوشتی آرین | 1 | 6 |
| مرغ اجداد گوشتی خط D (فارم) | 20 | 628 |
| مرغ مادر گوشتی | 703 | 25861 |
| مرغ گوشتی | 20739 | 455655 |
جدول شماره 16ـ تعداد و ظرفیت مرغداری‌های صنعتی تخمگذار در سال 1396
| عنوان | تعداد واحد | ظرفیت (هزار قطعه) |
| مرغ اجداد تخمگذار (خط D) | 2 | 66/20 |
| مرغ مادر تخمگذار | 20 | 1162 |
| پرورش پولت | 258 | 18937 |
| مرغ تخمگذار | 1655 | 87524 |
جدول شماره 17ـ عملکرد تولید گوشت طیور در سال 1396
| عنوان | تعداد واحد | ظرفیت (هزار قطعه) |
| توزیع جوجه یک روزه مادر گوشتی | هزار قطعه | 10613 |
| تولید جوجه یک روزه گوشتی | هزار قطعه | 12697 |
| تولید گوشت مرغ حاصل از نیمچه‌های گوشتی | هزار تن | 2090 |
| تولید گوشت حاصل از سایر طیور | هزار تن | 147 |
| جمع کل تولید گوشت طیور | هزار تن | 2237 |
جدول شماره 18ـ عملکرد تولید تخم‌مرغ در سال 1396
| عنوان | میزان تولید (هزار تن) |
| تولید تخم‌مرغ تجاری | 788 |
| تولید تخم‌مرغ حاصل از مرغ بومی و سایر ماکیان | 100 |
| جمع کل تولید تخم‌مرغ | 888 |
جدول شماره 19ـ تولید گوشت حاصل از سایر ماکیان و مرغ بومی در سال 1396
| شرح | بوقلمون | شترمرغ | کبک | بلدرچین | مرغ بومی | سایر ماکیان بومی | جمع کل |
| تولید گوشت | 26000 | 3150 | 1691 | 6793 | 44458 | 26413 | 108505 |
جدول شماره 20 ـ وضعیت پرورش کرم ابریشم در سال 1396
| عنوان | واحد | میزان |
| توزیع نهال توت اصلاح شده | اصله | 330520 |
| توزیع تخم نوغان هیبرید | جعبه | 28162 |
| توزیع تخم نوغان هیبرید ایرانی (F1) | جعبه | 5561 |
| تولید پیله تر ابریشم | تن | 850 |
| پرورش واریته‌های کرم ابریشم در قالب بانک ژن | واریته | 110 |
| پرورش کرم ابریشم نژاد مادر اجداد (P2) | جعبه | 38 |
| تعداد استان‌های پرورش دهنده کرم ابریشم | استان | 20 |
جدول شماره 21ـ وضعیت زنبورداری در سال 1396
|
عنوان |
تعداد کلنی | تعداد زنبوردار | ||
| بومی | مدرن | جمع |
81748 |
|
| تعداد کلنی (میلیون کلنی) | 3/0 | 3/7 | 6/7 | |
| میانگین تولید عسل در هر کلنی (کیلوگرم) | 31/5 | 85/11 | ـ | |
| ارقام: واحد ـ هزار تن |
جدول شماره 22ـ آمار کارخانجات و کارگاه‌های خوراک دام در سال 1396
| عنوان | تعداد | ظرفیت اسمی | ظرفیت عملی |
| خوراک دام و طیور | 650 | 19700 | 9605 |
| DCP | 54 | 250 | 65 |
| مکمل سازی | 60 | 260 | 85 |
جدول شماره 23ـ تعداد و ظرفیت اسمی مراکز جمع‌آوری شیر در سال 1396
| مراکز فعال | مراکز غیرفعال |
میزان شیر خام جمع‌آوری شده (تن در سال) |
||
| تعداد | ظرفیت اسمی (تن در روز) | تعداد | ظرفیت اسمی (تن در روز) | |
| 1471 | 9404 | 555 | 2611 | 3150694 |
جدول شماره 24ـ میزان صادرات و واردات محصولات و فرآورده‌های دامی در سال 1396
| محصولات و فرآورده‌ها | صادرات | واردات |
| شیر و فرآورده‌های شیر (هزارتن) | 946 | 57 |
| گوشت و احشاء خوراکی گاو (هزارتن) | 29/1 | 149 |
| گوشت مرغ و قطعات و احشاء (هزارتن) | 5/45 | ـ |
| تخم‌مرغ خوراکی (هزارتن) | 8 | 8/12 |
| عسل طبیعی (هزارتن) | 1 | ـ |
| دام زنده سبک (هزارتن) | 20 | 37/10 |
سیمای شیلات ایران
مقدمه
چهار پنجم کره زمین را آب فراگرفته و تنوع تولیدات شیلاتی، آبزیان و پروتئین حاصل از آن، همراه با فوایدی همچون عدم تخریب و ویرانی زمین حائز اهمیت بسیار می‌باشد، بر همین اساس اکثر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با آبزیان در جهان گاه ویژه‌ای به توسعه صنعت شیلات دارند به طوری که بسیاری از کشورها سهم عمده‌ای از اشتغال، درآمدزایی و رفاه ساحل‌نشینان، تولید و صادرات پروتئین سفید، همچنین صنعت خود را بر پایه شیلات و آبزیان پی‌ریزی کرده‌اند.
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های جهان، سیر کردن بیش از 9 میلیارد نفر انسان در سال 2050 می‌باشد. در شرایطی که تغییرات آب‌وهوایی، اثرات ویرانگری بر محیط‌زیست گذاشته، شرایط اقتصادی نیز قابل پیش‌بینی نیست و مهم‌تر از آن رقابت برای برداشت از منابع طبیعی به اوج خود رسیده است. در حالیکه جامعه جهانی امیدواری خود را برای اجرای دستور توسعه پایدار 2030مصوب سپتامبر 2015 در سازمان ملل را از دست داده است. در دستور کار 2030، سهم ماهیگیری و آبزی‌پروری در امنیت غذایی در بهره‌گیری از منابع طبیعی برای تضمین توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی نیز مورد توجه قرار گرفته است.
هزاران سال پس از چرخش جهان از شکار برای تهیه غذا به سوی کشاورزی، تولید آبزیان نیز از صید و برداشت از منابع طبیعی به سوی تولید آبزیان با بهره‌گیری از آبزی‌پروری و افزایش گونه‌های پرورشی آبزیان گرایش یافته است. نقطه عطف این گرایش در سال 2014 بوده است که بر پایه آمارهای موجود مقدار تولید آبزیان با بهره‌گیری از آبزی‌پروری برای مصرف مستقیم انسانی، برای نخستین بار از صید آبزیان از منابع طبیعی بیشتر شد. با افزایش تقاضا برای مصرف آبزیان، افزایش تولید آبزیان چالشی بزرگ و الزامی خواهد بود.
از آنجا که تقریباً از دهه 1980 میلادی مقدار صید از منابع طبیعی ثابت مانده است، آبزی‌پروری با رشد مناسب، نقش بسیار ویژه‌ای برای تأمین نیاز آبزیان برای مصرف مستقیم انسانی یافته است.
تولید جهانی آبزیان برای مصرف انسانی در پنج دهه اخیر از رشد جمعیت جهانی پیشی گرفته و میانگین رشد آن برای سال‌های 1961 تا 2016 به 6/4درصد رسیده است که دو برابر نرخ رشد جمعیت جهانی است. در نتیجه هم‌آهنگ با افزایش جمعیت و حتی بیش از آن، مصرف سرانه آبزیان در جهان رشد چشمگیری داشته است.
جمهوری اسلامی ایران با وسعتی حدود 0000/165 کیلومتر مربع و حدود 3000 کیلومتر نوار ساحلی در جنوب و شمال و دارا بودن حدود 500 هزار منابع متنوع آبی نظیر رودخانه، دریاچه، چشمه، چاه و قنات و منابع آب‌های طبیعی و نیمه‌طبیعی، مجموعه عظیمی از قابلیت‌های گوناگون را در تولید آبزیان گرمابی، سردآبی و دریایی در اختیار دارد. منابع ارزشمند آب‌های دریای خزر در شمال و خلیج‌فارس و دریای عمان و اقیانوس هند در جنوب بستر مناسبی برای صید و صیادی، آبزی ـ پروری دریایی، درآمدزایی، اشتغال و صادرات در کشور ایجاد کرده است.
سازمان شیلات ایران مأموریت سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت بر بهره‌برداری پایدار از ذخایر و منابع ابی کشور را برعهده داشته و با حفاظت از منابع آبزی و بازسازی مؤثر ذخایر موجود همراه با توسعه مدیریت و نگهداری و احداث زیرساخت‌های صیادی و آبزی‌پروری در کنار ارتقای بهره‌برداری منابع و عوامل تولید در آب‌های تحت حاکمیت جمهوری اسلامی و آب‌های دور فعالیت می‌نماید. دستاوردهای مهم شیلات ایران در سال‌های اخیر عبارتند از:
1ـ ارتقای سهم آبزیان در امنیت غذایی کشور از طریق صید و پرورش آبزیان،
2ـ بهبود شاخص‌های بهره‌وری با گسترش تحقیقات کاربردی همراه با گسترش دانش فنی،
3ـ توسعه آبزی مصرفی با هدف ایجاد جامعه‌ای سالم و پویا،
4ـ بهبود مدیریت شیلاتی و حفاظت و بازسازی ذخایر و بهسازی منابع دریایی،
5 ـ توسعه آبزی‌پروری با توجه به تنوع اقلیم به ویژه پرورش ماهیان در قفس در سواحل شمال و جنوب کشور،
6 ـ توسعه، بهسازی و تجهیز ناوگان صیادی در آب‌های دور،
7ـ توسعه زیرساخت‌های صید و صیادی از طریق ساخت و تجهیز بنادر ماهیگیری،
8ـ کمک به صنایع تبدیلی شیلاتی،
9ـ افزایش سرانه مصرف آبزیان در کشور از طریق ساماندهی بازار و تنوع محصولات شیلاتی همگام با حضور گسترده در بازارهای هدف از طریق صادرات آبزیان،
10ـ ارتقای استانداردهای تولید محصولات شیلاتی از مرحله صید تا مصرف،
11ـ جلب مشارکت‌های غیردولتی در برنامه‌ریزی و اجرای فرآیندهای مدیریت شیلاتی،
12ـ اعمال مدیریت و اصلاح روش‌های صید با توجه به منابع برداشت نشده و یا کمتر برداشت شده،
13ـ گسترش فعالیت‌های شیلاتی به منظور اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی و اجتماعی،
14ـ ارتقای دانش فنی و مهارت‌های جوامع صیادی و آبزی‌پروری و تشکیل یگان حفاظت منابع آبزی با هدف حفظ ذخائر ارزشمند دریایی.
مجموعه این فعالیت‌ها در پرورش گونه‌های مختلف ماهی و میگو و صید از دریاها در شمال و جنوب و نیز منابع آبی موجود در کشور با هدف تولید پروتئین سفید به عنوان غذای سلامتی باعث ایجاد اشتغال در زمینه فعالیت‌های پرورش ماهی، میگو و صنایع وابسته و استفاده از منابع موجود و ارتقای سطح درآمد ملی انجام شده است.
آنچه در این فعالیت‌ها حائز اهمیت می‌باشد دورنمای آینده صنعت پرورش آبزیان است. امروزه امر تکثیر و پرورش آبزیان در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته و روز به روز به اهمیت آن افزوده می‌شود. در کشور ایران امکانات قابل‌توجهی برای تکثیر و پرورش آبزیان وجود دارد. رودخانه‌ها، آبگیرهای طبیعی و دریاچه‌های پشت سدها، مرداب‌ها آب‌بندان‌ها و دریاچه‌های طبیعی مستعد، بسترهای مناسبی است که می‌توان با کمترین سرمایه‌گذاری بیشترین بهره‌وری را از آنها به دست آورد. همچنین باید به منابع آب شور و اراضی سواحل جنوب کشور نیز اشاره کرد.
توسعه زیربخش شیلات یکی از محورهای مورد توجه جمهوری اسلامی ایران است که در این راستا شیلات ایران ضمن تعیین اهداف توسعه آبزی پروری، صید در آب‌های دور، گسترش ناوگان صید صنعتی، حضور در آب‌های سایر کشورها و انجام فعالیت‌های صیادی، تجهیز ناوگان صید سنتی، تجهیز و بهره‌برداری از بنادر ماهیگیری برای تضمین توسعه پایدار تمامی تلاش خود را برای حفظ و بازسازی این ذخایر به کار گرفته است و ضمن ممانعت از روش مخرب و غیراصولی صید در خصوص ایجاد توازن و تعادل بین بهره‌برداری از ذخایر و بازسازی طبیعی و مصنوعی آن کوشش نموده است.
اهداف کلی
اهداف سازمان عبارت است از:
1ـ سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت برای بهره‌برداری پایدار از ذخایر و منابع آبزی کشور
2ـ حفاظت از منابع آبزی و بازسازی مؤثر ذخایر موجود
3ـ توسعه مدیریت و نگهداری زیرساخت‌های صیادی و آبزی‌پروری
4ـ ارتقاء بهره‌وری منابع و عوامل تولید در آب‌های تحت حاکمیت و صلاحیت جمهوری اسلامی ایران.
که در همین راستا وظایف سازمان در چارچوب وظایف حاکمیتی قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1374 و در چارچوب اهداف مذکور در ماده 4 این اساسنامه با پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی به تأیید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور رسیده است.
جدول شماره 26ـ میزان صید و آبزی‌پروری و سرانه مصرف انواع آبزیان در سال 1396
| شرح | میزان صید و آبزی‌پروری (تن) | میزان سرانه مصرف (کیلوگرم) |
| صید در آب‌های شمال و جنوب | 724817 |
2/11 |
| آبزی‌پروری | 477269 | |
| جمع کل | 1202086 |
جدول شماره 27ـ ارزش و مقدار صادرات محصولات شیلاتی به تفکیک نوع محصول در سال 1396
| شرح | ارزش صادرات (ارقام: هزار دلار) | مقدار صادرات (ارقام به تن) |
| خاویار | 2790 | 1 |
| میگو | 116299 | 24780 |
| انواع ماهی و سایر آبزیان | 388104 | 112800 |
| جمع کل | 507193 | 137581 |
با شرایطی که گفته شد امروز جایگاه شیلاتی جمهوری اسلامی ایران در بین کشورهای جهان در حد قابل قبولی قرار دارد. مطابق آمار سال 2016 فائو، ایران در مجموع تولیدات شیلاتی در رتبه 24 جهان در تولیدات آبزی‌پروری در رتبه 19 (ماهیان گرمابی رتبه 5، ماهیان سردابی رتبه 1 و در بخش صید رتبه 28) تون ماهیان (رتبه دوم در اقیانوس هند، و رتبه اول در غرب اقیانوس هند)، در تجارت آبزیان به لحاظ مقدار رتبه 52 و ارزش رتبه 53 را در جهان احراز نموده است.
در این راستا شاخص‌های کمی تولید هدف‌گذاری شده برای سازمان شیلات ایران حدود 22 فاکتور مختلف می‌باشند که به عنوان مبنای شاخص‌های ارزیابی عملکرد در طول برنامه شسم توسعه احصاء گردیده‌اند. همچنین اجزای شاخص‌های کمی یاد شده در تولیدات صید و آبزی‌پروری و همچنین نهاده‌های مورد نیاز از قبیل منابع آب، غذا، بچه ماهی، تجهیزات و مکانیزاسیون، پوشش بیمه‌ای، منابع مالی اعم از سرمایه‌گذاری، تسهیلات، منابع درآمدی تا سال 1400 پیش‌بینی گردیده و در سند برنامه ششم آورده شده است. با توجه به برنامه‌های هدف‌گذاری شده، رویکردها، اهداف کلان و اهداف کمی سازمان شیلات ایران در طول برنامه ششم توسعه (1400 ـ 1396) به شرح ذیل پیش‌بینی شده است:
الف ـ رویکردهای سازمان شیلات ایران در برنامه ششم توسعه (1400 ـ 1396)
1ـ افزایش تولید آبزیان با توسعه
2ـ توسعه پرورش ماهی در قفس
3ـ توسعه آبزی‌پروری در آب‌های شور و لب‌شور
4ـ توسعه پرورش گونه‌های سریع‌الرشد و اقتصادی
5 ـ توسعه پرورش آبزیان در استخرهای آب کشاورزی و تلفیق فعالیت‌های آبزی‌پروری با فعالیت‌های کشاورزی
6 ـ توسعه صید در آب‌های بین‌المللی و دور
7 ـ توسعه صید از گونه‌های کمتر برداشت شده و برداشت نشده
8ـ افزایش بهره‌وری در تولید، فرآوری و مصرف آبزیان
9ـ تکمیل و تجهیز زیرساخت‌ها (مجتمع‌های آبزی‌پروری، بنادر و مراکز تخلیه صید)
10ـ هماهنگی جهت صید در سواحل سایر کشورها
11ـ افزایش تولید میگوی پرورشی در اراضی لم‌یزرع
12ـ توسعه زیستگاه‌های طبیعی و مصنوعی آبزیان در راستای حفاظت مؤثر از ذخایر آبزیان
13ـ گسترش پوشش بیمه در فعالیت‌های شیلاتی
14ـ افزایش تعامل با اتحادیه‌ها و تشکل‌های شیلاتی
2ـ افزایش بهره‌وری از طریق
1ـ افزایش راندمان آب در فعالیت‌های آبزی‌پروری با بهره‌گیری از سیستم‌های مداربسته و آب‌برگشتی
2ـ ارتقاء ضریب مکانیزاسیون در فعالیت‌های آبزی‌پروری
3ـ افزایش تولید در واحد سطح
4ـ افزایش وزن برداشت آبزیان پرورشی
5ـ کاهش ضریب تبدیل غذایی
6ـ کاهش ضایعات در مراحل مختلف، صید، عمل‌آوری و مصرف
7ـ تجهیز برودتی شناورها
8ـ حذف روش‌های مخرب و توسعه روش‌های صید مناسب مانند صید با قلاب
9ـ توسعه تحقیقات کاربردی در زمینه صید، آبزی‌پروری و فرآوری
10ـ فرهنگ‌سازی جهت افزایش مصرف آبزیان به عنوان غذای سلامتی
11ـ افزایش تنوع محصولات و بهبود کیفیت فرآوری آبزیان و ایجاد ارزش افزوده
12ـ توسعه بازارهای عرضه آبزیان
3ـ توسعه صادرات آبزیان توأم با بهبود کیفیت و افزایش ارزآوری
1ـ رعایت استانداردهای بین‌المللی در تولید و عرضه آبزیان
2ـ بازاریابی و بازاررسانی مناسب محصولات شیلاتی
3ـ افزایش روش‌های فرآوری و ایجاد تنوع در عرضه محصولات آبزیان بر مبنای تقاضای مشتریان
4ـ تولید محصولات با ارزش افزوده بالا
4ـ توسعه فرصت‌های شغلی
1ـ تعریف مشاغل جدید (مشاغل خرد و خانگی)
2ـ تقویت و توسعه صنایع کوچک عمل‌آوری و فرآوری و بسته‌بندی آبزیان
3ـ چند منظوره نمودن فعالیت‌های صیادی جهت افزایش درآمد صیادان (گردشگری)
4ـ بسترسازی جهت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
5 ـ افزایش امنیت سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های شیلاتی
6 ـ توسعه مهارت‌های آموزشی شاغلین اعم از کارکنان، بهره‌برداران و تولیدکنندگان
ب ـ اهداف کلان سازمان شیلات ایران در برنامه ششم توسعه (1400 ـ 1396)
1ـ ارتقاء سهم محصولات شیلاتی در تأمین امنیت غذایی
2ـ حفاظت و بهره‌برداری پایدار و مسئولانه
3ـ ارتقاء بهره‌وری عوامل تولید افزایش عملکرد تولید در واحد سطح
4ـ بهبود تراز تجاری محصولات شیلاتی با توسعه صادرات
ج ـ اهداف کمی شاخص‌های کلان سازمان شیلات ایران (1400 ـ 1396)
1ـ افزایش تولید کل آبزیان به بیش از 5/1 میلیون تن (811 هزار تن آبزی‌پروری و 700 هزار تن صید)
3ـ افزایش سرانه مصرف آبزیان به حدود 15 کیلوگرم در سال
4ـ پایداری و افزایش مشاغل شیلاتی تا 245000 نفر
5 ـ کاهش صید دور ریز تا 10درصد
6ـ افزایش ضریب پوشش حفاظتی زیستگاه‌های آبزیان تا 60 درصد
7ـ افزایش تکثیر و رهاسازی بچه ماهی و میگو تا 500 میلیون قطعه در سال به طریق تکثیر مصنوعی
8ـ تجهیز، مرمت و نگهداری 16 مرکز بازسازی ذخایر آبزیان
9ـ افزایش عملکرد تولید در واحد سطح ماهیان گرمابی به 5 تن در هکتار
10ـ افزایش عملکرد تولید در واحد سطح میگوی پرورشی آب شور به 5/4 تن در هکتار
11ـ افزایش عملکرد تولید در واحد سطح ماهیان سردآبی به 40 کیلوگرم در مترمربع
12ـ بهبود ضریب پوشش مکانیزاسیون مزارع پرورشی آبزیان تا 55درصد
13ـ افزایش پوشش بیمه‌ای مزارع پرورشی به 17000 هکتار
14ـ کاهش ضریب تبدیل غذایی ماهیان سردآبی 1/1 کیلوگرم
15ـ کاهش ضریب تبدیل غذایی ماهیان گرمابی به 6/2 کیلوگرم
16ـ کاهش ضریب تبدیل غذایی میگوی آب شور به 3/1 کیلوگرم
17ـ افزایش صادرات آبزیان تا 165000 تن
18ـ افزایش تراز تجاری مثبت محصولات شیلاتی تا 530 میلیون دلار
19ـ بهینه‌سازی حمل‌ونقل و عرضه آبزیان به 7000 دستگاه
20ـ ایجاد، تجهیز، توسعه و بهسازی بازارهای نوین عرضه آبزیان به 69 بازار
21ـ افزایش فرآورده‌های دارای ارزش افزوده بالا به 44 فرآورده
سیمای دامپزشکی کشور
مقدمه
سازمان دامپزشکی کشور متولی امور کنترل و یا ریشه‌کنی بیماری‌های دامی و بیماری‌های قابل انتقال میان انسان و حیوانات، نظارت بهداشتی بر فرآورده‌های خام دامی و تأمین رفاه حیوانات است. مبارزه با بیماری‌های دامی مهم‌ترین عامل حفظ سرمایه‌های دامی و امنیت شغلی صنعت دامداری کشور است که حفظ و صیانت از این سرمایه عظیم و ایجاد امنیت خاطر برای سرمایه‌گذاری در این صنعت بر عهده دامپزشکی است.
برخی از فعالیت‌های شاخص سازمان دامپزشکی کشور که همه ساله به منظور تحقق اهداف و مأموریت‌های تعریف شده در سطح کشور صورت می‌گیرد، براساس آمار فعالیت‌های سال 96 عبارتند از:
1ـ پیشگیری و کنترل بیماری‌های مشترک
از مجموع 1709 عامل بیماری‌زای انسانی، 823 عامل از حیوان به انسان منتقل می‌شود. 65درصد عوامل عفونی انسانی جزء بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوانات هستند. تقریباً 75درصد بیماری‌های عفونی جدید انسانی یا همان بیماری‌های نوظهور نیز جزء همین بیماری‌ها محسوب می‌شوند. بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوانات از 4 تا 43درصد هزینه‌های بهداشتی کشورها را به خود اختصاص می‌دهند. دامپزشکی در پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماری‌های واگیردار و خطرناک در جمعیت انسانی نقش بسیار مهمی دارد؛ مانند سیاه‌زخم، تب مالت، سل، تب‌های خونریزی دهنده، آنفلوانزای فوق حاد، مشمشه و هاری (جدول شماره 28).
جدول شماره 28ـ خونگیری، تست و واکسیناسیون جهت تشخیص و کنترل بیماری‌های مشترک میان انسان و دام
| نوع بیماری | بروسلوز | سل گاوی | مشمشه | هاری | |
| عملیات | خونگیری | تست توبر کولین | تست سرمی و مالئیناسیون | واکسیناسیون | |
| نوع حیوان | گاو | گوسفند | گاو | تک سمی | سگ، گربه، گاو، گوسفند، بز، شتر، تک سمی و وحوش |
| آمار عملکرد | 130/112 | 221/52 | 755/302/1 | 249/37 | 520/454 |
2ـ‌کاهش خسارات و ضایعات ناشی از بیماری‌های دامی و افزایش بهره‌وری
انجام عملیات مختلف در زمینه مبارزه با عوامل بیماری‌زا با تلاش بی‌وقفه و گسترده دامپزشکی کشور در هر سال شامل بازدید، نمونه‌برداری و آزمایش‌های کنترل کیفی و تشخیص بیماری‌ها (جداول 29 الی 31). سمپاشی دام و جایگاه (جدول شماره 32) و واکسیناسیون (جدول شماره 33) در هر سال، سبب پیشگیری از بروز و شیوع بسیاری از بیماری‌ها می‌شود؛ با چنین اقداماتی تاکنون بیماری‌های مهم و خطرناکی مانند طاعون گاوی، شاربن (سیاه زخم) و آبله ریشه‌کن و یا کنترل شده است.
جدول شماره 29ـ عملکرد بررسی و مدیریت بیماری‌های طیور
| نوع عملیات | بازدید از واحدها | نمونه‌برداری | آزمایش |
| آمار عملکرد/ مورد | 208/9 | 330/32 | 895/826 |
جدول شماره 30ـ عملکرد بررسی و مدیریت بهداشت و بیماری‌های آبزیان
| نوع عملیات | بازدید از مراکز تکثیر و پرورش | آزمایش آب | آزمایش‌های باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی |
| آمار عملکرد/ مورد | 679/10 | 301/9 | 066/129 |
جدول شماره 31ـ عملکرد آزمایش‌های کنترل کیفی و تشخیص بیماری‌ها در بخش دولتی
| نوع آزمایش | پاتولوژی | میکروب‌شناسی تشخیصی | تشخیص بیماری‌های دام، طیور و آبزیان | کنترل کیفی واکسن | کنترل دارو و مواد بیولوژیک |
| آمار عملکرد/ مورد | 914/1 | 513/1 | 572/46 | 361/5 | 488/9 |
جدول شماره 32ـ عملکرد مبارزه با انگل‌های خارجی دام و پیشگیری از بیماری‌های انگلی
| نوع عملیات | سمپاشی گاو / رأس | سمپاشی گوسفند و بز/ رأس | سمپاشی جایگاه/ مترمربع |
| آمار عملکرد | 206/130/1 | 730/671/12 | 606/239/57 |
جدول شماره 33ـ عملکرد واکسیناسیون دام‌ها به منظور پیشگیری از بیماری‌ها
| نوع دام | گاو/ رأس | گوسفند و بز/ رأس | تک سمی رأس | شتر / نفر | جمع |
| میزان واکسیناسیون | 912/465/14 | 178/680/219 | 182/50 | 316/12 | 588/208/234 |
3ـ ایجاد زمینه ورود به بازارهای جهانی
تولید فرآورده‌های سالم و بهداشتی شرط لازم و بدون تردید مهم‌ترین شرط صدور محصولات دامی است. سازمان دامپزشکی از سوی سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان بهداشت جهانی دام (OIE) به عنوان تنها مرجع واجد صلاحیت صدور گواهی بهداشتی برای فرآورده‌های دامی شناخته شده است، همچنین براساس قانون، دامپزشکی مسئول کنترل و تضمین سلامت و بهداشت فرآورده‌های خام دامی در کشور است. در سال‌های اخیر اقدامات وسیعی در این زمینه صورت گرفته است که به عنوان مثال نمی‌توان به توسعه کشتارگاه‌های صنعتی، ایجاد سیستم کنترل و پایش این زمینه صورت گرفته است که به عنوان مثال می‌توان به توسعه کشتارگاه‌های صنعتی، ایجاد سیستم کنترل و پایش باقیمانده دارو و سموم در فرآورده‌های دامی و نظارت بر مراکز تولید تا عرضه این فرآورده‌ها اشاره کرد (جدول شماره 34).
جدول شماره 34ـ نظارت بر کشتارگاه‌ها، مراکز تولید، نگهداری و عرضه فرآورده‌های دامی و کنترل و سنجش مواد غذایی و باقیمانده‌ها
| نوع عملیات | نظارت بر لاشه طیور در کشتارگاه‌ها / قطعه | نظارت بر لاشه انواع دام در کشتارگاه‌ها/ مورد | نظارت بر مراکز تولید، توزیع، نگهداری و عرضه فرآورده‌های دامی / مورد | کنترل کیفی مواد غذایی /مورد | سنجش باقیمانده دارو و سموم / مورد |
| آمار عملکرد | 399/535/774 | 293/163/12 | 334/886/2 | 484/3 | 920/8 |
4ـ تأمین رفاه حیوانات
سازمان دامپزشکی کشور به عنوان عضو سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE)، دارای رابط ملی رفاه حیوانات در سازمان مذکور است و از طریق برگزاری کلاس‌های آموزشی در سطح ستاد سازمان و ادارات کل دامپزشکی استان‌ها در خصوص رفاه حیوانات در کشتارگاه‌های دام، تدوین دستورالعمل‌های مرتبط با رفاه حیوانات در راستای استانداردهای تعریف شده در سازمان OIE، اطلاع‌رسانی و ترویج اصول و راهکارهای لازم جهت تأمین رفاه و سلامت حیوانات و پیگیری تصویب قانون حمایت از حیوانات در مجلس شورای اسلامی، تلاش می‌کند اقدامات و اطلاع‌رسانی لازم در خصوص اصول رفاه واحد که تأمین‌کننده رفاه و سلامت انسان و دام است، صورت گیرد.
سیمای امور عشایر ایران
مقدمه
شیوه زیست مبتنی بر کوچ (کوچندگی) از متقدم‌ترین اشکال حیات اجتماعی است که از واپسین دوران شکل‌گیری زندگی اجتماعی انسان‌ها تاکنون استمرار داشته است. از نظر الگوی زیست و استقرار، تعداد زیادی از جمعیت و جوامع عشایری، در زمره اجتماعات کوچنده و متحرک قرار می‌گیرند. از گذشته‌های بسیار دور تاکنون، متأثر از این وضعیت، اشکال متعدد و متنوعی از الگوی زیست و معیشت مبتنی بر انواع مختلف دامداری روستایی و عشایری در اقصی نقاط ایران برقرار بوده که بخش زیادی از منابع تعلیف و تغذیه دام‌ها از عرصه‌های مرتعی تأمین می‌شود. نظام بهره‌برداری دام و مراتع روستایی نسبتاً ثابت بوده و در نهایت دام‌ها در برخی از ماه‌های سال در عرصه مراتع حریم همان روستا تعلیف می‌شوند. ولی در مقابل، دامداری عشایری متحرک بوده و براساس نظام کوچ و جابه‌جایی دوره‌ای و فصلی بین قلمروهای ییلاقی (بهارگه، سردسیر یا سرحد) و قشلاقی (گرمسیر) انجام می‌گیرد.
جمعیت عشایر کشور
بررسی وضعیت جمعیت عشایر کشور در چند دهه گذشته نشان‌دهنده کاهش نسبت جمعیت عشایر کشور در مقایسه با جمعیت کل کشور است. براساس اطلاعات منابع تاریخی، در سال 1245 هجری شمسی حدود 6/38 درصد جمعیت کشور، عشایری بوده است که این نسبت در سال 1345 به 6/9 درصد کاهش پیدا کرده است. براساس آخرین سرشماری رسمی عشایر کشور که توسط مرکز آمار ایران انجام شده است نسبت جمعیت عشایر کشور را از 150 سال گذشته نشان می‌دهد. نکته قابل توجه در این زمینه، تعداد جمعیت عشایر کشور است که از سال 1366 تا 1377 روندی رو به رشد داشته است. به عبارت دیگر، هرچند نسبت جمعیت عشایر در مقایسه با کل کشور کاهش یافته است (3/2 درصد کل کشور در سال 1366 و ½ درصد در سال 1377)؛ اما تعداد جمعیت عشایری کشور از 000/152/1 نفر به 000/304/1 نفر در سال 1377 افزایش یافته است که این امر نکته‌ای قابل تأمل است. البته در سرشماری سال 1387 این روند مجدداً برعکس شده است و جمعیت عشایری به 398/186/1 نفر رسیده است که با کاهش جمعیت نسبت به سال 1377 روبه‌رو شده است. این امر از یک سو به برنامه‌های مختلف اسکان عشایر و از سوی دیگر به مهاجرت و کنترل جمعیت این جامعه مربوط می‌شود. عشایر در کل استان‌های کشور پراکنده‌اند به طوری که به غیر از استان کردستان، سایر استان‌ها دارای جمعیت عشایری هستند.
جدول شماره 35 ـ وضعیت جمعیت عشایر کشور و سهم آن از کل جمعیت کشور در دهه‌های گذشته
| سال | جمعیت (هزار نفر) | سهم جمعیت عشایری از کل کشور (درصد) | |
| کل کشور | عشایری | ||
| 1245 | 4400 | 1700 | 38/6 |
| 1263 | 7654 | 1910 | 24/9 |
| 1278 | 9332 | 2138 | 22/9 |
| 1302 | 10000 | 2000 | 20 |
| 1318 | 15090 | 3100 | 20/5 |
| 1342 | 21000 | 2000 | 9/5 |
| 1345 | 25789 | 2500 | 9/6 |
| 1353 | 31951 | 877 | 2/7 |
| 1366 | 49445 | 1152 | 2/3 |
| 1377 | 62432 | 1304 | 2/1 |
| 1387 | 8/70472 | 4/1186 | 68/1 |
عشایر کشور با دارا بودن بالغ بر 24 میلیون واحد دامی (28درصد دام سبک و 4درصد دام سنگین کشور) و همچنین حدود 38درصد مراتع کشور به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین بهره‌برداران، بخش بزرگی از مراتع کشور به شمار می‌روند.
براساس آخرین آمار، میزان مراتع در اختیار عشایر کشور بیش از 32 میلیون هکتار (38درصد از کل مراتع) برآورده می‌شود. مهم‌ترین محصولات تولیدی دام عشایر گوشت قرمز به میزان 184 هزار تن (20درصد گوشت قرمز کشور) شیر و محصولات لبنی به میزان 330 هزار تن، پشم، مو و کرک به میزان حدود 14هزار تن می‌باشد. یکی از ویژگی‌های عشایر، به ویژه زنان آنها، توانایی و مهارت در تولید (ساخت و بافت) انواع صنایع دستی و سنتی می‌باشد که حدود 5/1 میلیون مترمربع صنایع دستی کشور را با همه ارزش‌های تاریخی و فرهنگی که این صنایع دارند، تولید می‌نمایند.