بهکارگیری دستگاه خودکار در امر شیردوشی، در اروپای شمالی رواج بیشتری دارد
در دهه اخیر در بخش شمالی کشورهای اروپایی، به ویژه در کشورهای هلند، بلژیک و دانمارک، دوشیدن دامها با استفاده از دستگاه خودکار مورد بهرهبرداری دامداران قرار گرفته است و هم اکنون هزار واحد دامداری با بیشتر، از این روش استفاده میکنند، اما کشور ایتالیا تاکنون در به کارگیری این تکنولوژی در مقایسه با کشورهای اروپایی عقب مانده است.
دلیل این امر آن است که اولین دستگاهی که نصب میشد، غالباً شکسته شده و این موضوع باعث میشد که دامداران وقت زیادی را جهت رفع این نقیصه صرف کنند. از طرف دیگر برای آنها این مسئله پیش آمده بود که چگونه این دستگاهها را به فروش برسانند. این کالای پیشرفته نیز زمانی باعث به وجود آمدن تشویش خاطر دامداران که نقش حیاتی در حیطه خود ایفا مینمایند، شد که یکی از شرکتهای سازنده با شعار خود ادعا میکرد که «گاوها با نصب این دستگاه، خود شیر خود را میدوشند».
در واقع این سیستم اتوماتیک شیردوشی یا AMS یک دستگاه کاهش دهنده نیروی انسانی است، بدین معنی که در طول روز، دیگر نیازی به حضور کارگر در هر مرحله از شیردوشی نیست، اما با وجود این گاودار باید قسمتهای لازم را حتی با نصب تجهیزات روی ماشینآلات شیردوشی و دادن اطلاعات از دامهای خود به دامدار از طریق این تجهیزات همچنان به عمل آورد.
استدلالی که در ورای این تجهیزات خوددوش وجود دارد، تا حدودی ساده به نظر میرسد. در جایگاههای شیردوشی سنتی، دوشنده خود تصمیم میگیرد که چه وقت و چگونه شیر دامها را بدوشد، در حالی که در ماشینآلات شیردوشی خودکار (رباتی) همان عملیات شیردوشی تا حدودی با هماهنگی خود دام که وارد سالن شیردوشی میشود، انجام میگیرد.
البته از آنجا که شتاب زیادی در دوشیدن شیر به وسیله دستگاه خودکار وجود ندارد، دام میل به دوشیده شدن در دفعات معینی در طول روز را دارد و لذا جذابیتی برای افزایش جیره غذایی ایجاد میشود. حرکت دامها به طرف راهروهای تأمین غذا، صورت میگیرد که تعدادی از دامها به اجبار باید از درهای مخصوص منتهی به سالن شیردوشی عبور کنند.
باید امکانات جدیدی به خصوص در کاهش سختی دامها و فراهم نمودن راحتی آنان فراهم آورد، اما این تجهیزات باید به طریقی نصب شوند که برای ماشینآلات و تجهیزات موجود مشکل چندانی ایجاد نکند، مشروط بر آنکه محل استقرار دامها در طویله نیز در مقابل آخورهای غذا نباشد.
به نظر میرسد که در کشور ایتالیا، جایگاههای شیردوشی فصلی، مانعی در جهت توسعه و به کارگیری بیشتر سیستمهای شیردوشی خودکار به شمار آیند، اما این واقعیت به همان اندازه برای اکثر دامداران معمولی با توجه به نوع و مشکل دامداری در مناطقی که مهمترین فعالیت یک فرد دامداری است، وجود ندارد.
اکثر دامداران ایتالیا با نگاهی به مزارع دامداری شمال اروپا که صرفاً بین 50 تا 60 رأس دام در آن نگهداری شده و سیستمهای شیردوشی خودکار در آنها وجود دارد، تمایل دارند که صدها راس گاو شیری را در مزارع خود نگهداری نمایند؛ به عنوان مثال، در کشور هلند، سرمایهگذاری لازم برای احداث یک واحد گاوداری کوچک که افراد خانواده نگهداری آن را به عهده دارند، آن قدر ناچیز است که اطمینان لازم برای برگشت سرمایه وجود دارد، اما سرمایهگذاری لازم در واحدهای بزرگ ایتالیا به حدی زیاد است که به سختی میتوان جنبههای اقتصادی و با صرفه بودن آن را مورد بررسی قرار داد. این امر قطعاً یکی از دلایل عمده دلسرد شدن دامداران منطقه و تردید داشتن در اجرای پیشنهادهای ارائه شده جهت تغییر در سیستم شیردوشی است؛ به همین علت، دامدار تغییر در سیستم شیردوشی را در ذهن خود گنجانده و از طرفی این کار، تأمین منابع مالی لازم جهت سرمایهگذاری جدید را میطلبد.
محققان اروپایی تلاش خود را در ایجاد این شیوه جدید شیردوشی با سیستم خودکار از اوایل سال 1980 شروع کردند و آن زمانی بود که مرکز تحقیقات ایماج در مرکز Wageningen هلند، کار خود را روی دستگاههای خودکار Prolion آغاز کرده بود. از آن زمان تاکنون پیشرفتهای قابلتوجهی به عمل آمده است، اما تعداد مدلهای محدودی حداقل در ایتالیا وجود دارد که از آن جمله میتوان به مدلهای انتخابی سیستمهای شیردوشی Voluntary Lelys Astronaut سوئد و Gascotgn Melolls Zenith, Insentecs Galaxy هنلد اشاره کرد.
تفاوت در نوع این سیستمها با وضع قرار گرفتن دامها در محل نصب سیستم شیردوشی خودکار مرتبط است. برخی از این ماشینهای برقی قادرند زمان توقف دام را در جایگاه شیردوشی برحسب اطلاعاتی که از چگونگی تولید شیر دام به سیستم داده شده، کاهش دهند که در این حالت به طور معمول، قیفهای خودکار تأمینکننده غذای دام، به سوی دامهایی که باید دوشیده شوند حرکت میکند. در مدلهای دیگر دامها دائماً از طریق دریافتکنندههای حسی که به دام وصل است، تحت نظارت بوده که بدین ترتیب نیازی به نگهداری دام در وضع موجود نیست.
بازوهای نصب شده در دستگاه خودکار شیردوشی نیز برحسب مدلهای گوناگون طراحیهای متفاوتی دارند. حرکت بازوهای دستگاههای خودکار به گونهای طراحی و هماهنگ شده که میتوانند به صورت کروی مانند یا استوانهای حرکت نمایند یا حتی ممکن است این وسیله روی ماشینهای شیردوشی و موارد دلخواه دامداری طراحی و نصب شوند یا آنکه با نصب برخی از قطعات سیستم روی دستگاه شیردوشی این عمل انجام پذیرد. شاید صنایع ماشینسازیهای اتوماتیک نیز قادر به شبیهسازی این سیستم با نصب و جوشکاری و رنگکاری این دستگاه روی ماشین خط تولید باشند. بازوی این دستگاه که ممکن است به صورت جفتی یا پهلوی هم ساخته شده باشد، میتواند همزمان یک یا دو عدد گاو را بدوشد. چنگکهای پستانک این دستگاه ممکن است به صورت دستهجمعی در انتهای بازو دستگاه خودکار یا در محفظه چنگک پستانک، جاسازی شوند. این چنگکها میتوانند در وضعیت استقرار مورد نظر از طریق حسگرهای ماورای صوت، تابش لیزر و سیستم مانیتور دوربیندار لیزری به دستگاه شیردوش هدایت شوند. این دستگاهها را میتوان از طریق شستوشوی کامل ماشینهای شیردوشی یا در عملیات جداگانهای شستوشوی کامل نمود. جدا از طرحهای متنوع و اینکه چه طرح و مدلی کارآمدتر از دیگری است، این موضوع میتواند با توجه به شرایط اقتصادی و سازگار بودن سیستم با شرایط موجود دامداران ایتالیا مورد توجه قرار گیرد.
سیستم شیردوشی با مارک Delavals Voluntary در واحد دامپروری Procellasco در شهر Cremona ایتالیا مورد آزمایش قرار گرفته است. این سیستم میانگین تعداد دفعات شیردوشی در روز را از دو بار به 7/2 تا 8/2 بدون اینکه نیازی به نیروی انسانی شیفتی (نوبتکاری) باشد، افزایش داده است.
گرچه تاکنون در مورد میزان تولید شیر بررسیهایی در حال انجام است، ولی با این سیستم میزان شیر تولیدی بین 10 تا 15 درصد افزایش داشته، در حالی که درصد چربی و پروتئین شیر کاهش یافته است. در مورد ضدعفونی و شستوشوی کامل دستگاههای شیردوشی به نظر میرسد که با سه بار شستوشو در روز و ضدعفونی کامل دستگاهها، نتیجه مطلوب بوده است.
از دیدگاه ظرفیت کاری و ایفای نقش اصلی این دستگاهها در مورد گاوهای شیری که دارای پستانهای طبیعی و شکیل میباشند، این ماشینها قادرند ظرف یک دقیقه پستانهای دام را شستوشو دهند و در همین مدت زمان پستانکها را به پستانهای دام متصل کنند.
مدت زمان شیردوشی برحسب میزان تولید شیر هر گاو متفاوت میباشد، اما به طور متوسط، زمان لازم برای دوشیدن هر گاو در حدود 8 دقیقه است. سرمایهگذاری اولیه مورد نیاز جهت نصب و راهاندازی این سیستم شیردوشی برای یک واحد گاوداری، 50 تا 60 رأس به اضافه هزینههای مدیریتی در حدود 120 تا 180 هزار یورو میباشد. این میزان سرمایهگذاری برای تولیدکنندگان دامهای شیری و در زمانی که ایتالیا با بحران شدید مالی مواجه شده، به حدی زیاد است که تعداد سرمایهگذاران و خریداران این سیستم را به نحو چشمگیری کاهش داده است.