99-1-6
زمان آن رسيده که وزير جديد، دارندگان امضاء‌هاي طلايي را رصد کند که دارايي‌هاي آن‌ها در زمان قبول مسئوليت تا به امروز چه تحولاتي را به خود ديده است؟ ضمن آنکه سوء مديريت‌ها در قبال هزاران ميليارد تومان پرداخت يارانه‌ها و تسهيلات نيز مي‌تواند از جمله موارد اتهام‌ها محسوب شود
مکانيزاسيون پديده‌اي با ابعاد و دامنه وسيع است که تمامي مراحل توليد، فرآوري و عرضه را در بخشـهاي مختلف در بر مي‌گيرد و مي‌تواند تدبير مستمر و درازمدت توسعه بخش کشاورزي محسوب شود که ناگزيريم در شماره‌هاي آينده به اصلاح مديريت‌هاي دولتي، تحليل‌هايمان را به فراخور ادامه دهيم.
امروزه کمتر کسي در خصوص نقش مکانيزاسيون و خارج کردن توليد از ساختار سنتي براي افزايش توليد و بهره‌وري ترديد دارد. براي تحقق توسعه مکانيزاسيون، وجود يک برنامه منسجم و پايدار ضروري است که نيازمند يک برنامه درازمدت با سنجش تمامي ابعاد آن مي‌باشد؛ به طوري که بازخورد عملياتي آن بتواند به رشد هرچه بيشتر اين مهم انجاميده و زمينه‌هاي لازم را در کاربران و مسئولان ذيربط در حوزه کشاورزي ايجاد نمايد و تلاش مستمر براي رويارويي با چالش‌ها را فراهم سازد و در نهايت به افزايش بهره‌وري توليد در واحد سطح بيانجامد.
تشويق مبتکران
توسعه فناوري، تشويق مخترعان، مبتکران و سازندگان داخلي و ايجاد بسترهاي رقابتي کمي و کيفي در بازار محصولات کشاورزي و درگير نمودن بخش‌هاي دولتي و غيردولتي براي کاربري فناوري‌هاي نوين، اموري گريزناپذير هستند ولي در چند سال اخير، رکود نسبي، انگيزه‌ها را براي ابتکار و اختراع در اين صنعت به حداقل خود رسانيده است.
شرايط مکانيزاسيون
تدوين راهکار براي توسعه مکانيزاسيون در جهان، رو به توسعه است و کشورهاي پيشرفته در اين راستا به فراخور، شرايط متفاوتي دارند و هر يک از اين کشورها برنامه‌هاي موزوني را با شرايط ويژه خود دنبال کرده‌اند.
استفاده از فناوري‌هاي پيشرفته روز با مدنظر قرار دادن شرايط اقليمي هر کشور، ايجاد بسترهاي مناسب براي دسترسي به فناوري‌هاي سازگار، آموزش و ارتقاي سطح دسترسي استفاده‌کنندگان از اين فناوري‌ها، توليد تجهيزات و ادوات خاص هر منطقه، ارتقاي سطح کيفي نگهداري ادوات و تجهيزات کشاورزي و اطلاع‌رساني مستمر به کشاورزان، از جمله موارد مشترک بين کشورها است و تبعاً تأمين به‌موقع اعتبارات، تسهيلات، کمک‌هاي مالي به‌عنوان سهمي در موتور محرکه و مکمل موارد فوق به شمار مي‌رود.
ضرورت رشد کيفي توسعه مکانيزاسيون در ايران نيز هر چند از ده سال گذشته تاکنون از سوي مقامات ذيربط وزارت جهاد کشاورزي و بر مبناي تکاليف مندرج در برنامه سوم توسعه کشور، مورد توجه قرار داده شده، اما اقدامات صورت‌گرفته بيشتر حالت کمي داشته و ايجاد شرايط لازم براي رشد کيفي آن اقدام در حد حرف، اسناد و مدارک باقي مانده‌اند و البته گاهي حسب شرايط روز، تسهيلاتي ويژه براي آن در نظر گرفته شده است ولي آنچه کارشناسان بخش خصوصي را آزار مي‌دهد، پر کردن فاصله بين وعده‌ها با واقعيت‌هاي ملموس با اعداد و ارقام کاذب است که در اواخر سال 1398 با دسترسي اسناد، مدارک و تحليل‌هاي مقايسه‌اي، سمبل‌کنندگان را رسوا کرده و در سال 1399 به احتمال زياد محاکمه آن‌ها آغاز مي‌شود و اين محاکمه‌ها، مطبوعات تخصصي غافل را نيز شگفت‌زده خواهد کرد.
توسط نسل مديران صادق و سالم
حال ببينيم که چرا مکانيزاسيون و اجراي صحيح آن نيازمند برنامه منسجم است؟ که در پاسخ مي‌توان گفت، مکانيزاسيون پديده‌اي با ابعاد و دامنه وسيع است که تمامي مراحل توليد، فرآوري و عرضه را در بخش‌هاي مختلف در بر مي‌گيرد و مي‌تواند تدبير مستمر و پايدار توسعه بخش کشاورزي محسوب شود.
برنامه‌ريزي‌ها بايد به سمت و سويي باشند که شرايط اقليمي، موقعيت بهره‌برداران، سطح و نوع فناوري‌هاي مورد قبول، نوع محصولات و مقدار توليد مورد انتظار و اهداف کمي و کيفي را مد نظر قرار دهند تا نتيجه کار با کمترين خطا و هزينه حاصل شود.
در يک برنامه‌ريزي منسجم و در عين حال سازگار و کاربردي، تهيه آمار و اطلاعات دقيق، شناسايي مشکلات و مسائل و بررسي و اصلاح بازخوردهاي آن و ايجاد شرايط لازم براي دريافت مستمر اطلاعات، امري ضروري است و تعريف استانداردهاي مشخص براي اجراي آن، تدابيري اجتناب‌ناپذير به شمار مي‌رود.
راهبردها
براي پيشبرد اين اقدامات، پيش‌بيني اعتبارات و تسهيلات لازم و ايجاد توازن در واردات و خدمات پس از فروش، مي‌تواند به تحقق اهداف کمک کند و تربيت نيروي متخصص، مسئوليت‌پذير، کارآمد و آموزش مستمر در زمينه اجراي آن را تسهيل نمايد که تاکنون دانشکده‌ها و سازمان نظام مهندسي و منابع طبيعي از آن غافل بوده است.
همان‌طور که شرح آن رفت، مکانيزاسيون در ايران دغدغه دست‌اندرکاران بوده، اما راهبرد مشخصي براي چگونگي پيشبرد آن معرفي نشده، لذا اين مسأله با چالش‌ها و مشکلاتي روبه‌رو بوده است، که برخي از چالش‌هاي فراروي مکانيزاسيون به شرح زير است:
رقابت در بازار
در برخي موارد، توليدکنندگان داخلي توان رقابتي مناسب براي به دست گرفتن بازار داخلي و صادراتي را ندارند، لذا ضروري است که نسبت به شناسايي استعدادها و تقويت مهارت‌هاي توليدکننگان داخلي پرداخته و با مساعدت‌هاي اعتباري به آن‌ها، همراه با انتقال تدريجي فناوري‌ها و نه صرفاً ادوات و تجهيزات ساخته‌شده نهايي از خارج از کشور، اقدام شود.
مزارع کوچک
کوچک بودن مزارع کشاورزي و عدم صرفه اقتصادي در کاربرد ادوات و تراکتورها براي اين مزارع، از جمله مشکلات پيش رو مي‌باشد. با اين اقدامات مي‌توان اميدوار بود که قدم‌هايي براي تجميع مزارع برداشته شود که تشکيل شرکت‌هاي خدماتي مکانيزاسيون با اعضاي مسئوليت‌پذير مي‌تواند تا حدي اين نقيصه را برطرف سازد.
مشکل ارائه خدمات
واحدهاي ارائه‌کننده خدمات يا همان پيمانکاران نيز توان مالي و فني لازم را ندارند و نيازمند کمک‌ها و تسهيلات نهادهاي ذيربط از سوي بانک کشاورزي هستند و از تجربيات تلخ گذشته که بيش از دو هزار واحد از اين قبيل شرکت‌هاي خدماتي بدون تمرين‌هاي مسئوليت‌پذيري، وام‌ها را از اين بانک دريافت و سپس با سپري کردن دوران استيصال، ناپديد شدند و معلوم نگرديد که تکليف وام‌هاي دريافتي چه سرانجامي پيدا کرد.
ماشين‌هاي فرسوده
ماشين‌آلات در ايران در سطح وسيعي فرسوده‌اند و نيازمند جايگزيني مي‌باشند. با آنکه تسهيلاتي نيز براي توليدکنندگان داخلي در نظر گرفته شده بود، اما صنعتگران داخلي و نيز خود کشاورزان به لحاظ ضعف فني و تکنيکي، از توان کافي برخوردار نبودند و نيستند. حتي آنکه امروز اکثر تراکتورهاي فرسوده به خاطر گران‌تر شدن اين دستگاه‌ها، تعمير و مجدداً در مزارع به کار گرفته شده‌اند ولي کارائي جلوگيري از ضايعات و ديگر ناکارآمدي‌ها را ندارند.
صنعت تحقيقات
نبود بخش‌هاي تحقيقاتي مناسب و کاربردي به خاطر بودجه بسيار اندک و عدم تکافوي تجهيزات لازم براي پاسخگويي به نيازهاي حتي اين حوزه، به سهم خود توسعه مکانيزاسيون را تضعيف کرده است.
فقدان قوانين و ضوابط
تدوين و تصويب قوانين و مقررات لازم، به نحوي که بتواند تأمين‌کننده خواسته‌هاي توليدکنندگان، واردکنندگان و بهره‌وران باشد، ضرورتي اجتناب ناپذير است.
يکي از مسائلي که در توسعه مکانيزاسيون حائز اهميت مي‌باشد، فعال کردن بخش‌هاي خصوصي غيردولتي مولد و باز کردن مسير درازمدت توليد باکيفيت براي صادرات است که مي‌تواند تراز اقتصادي را رقم بزند؛ لذا ضروري است که تشکل‌هاي مختلف در اين حوزه به صورت فعال و قانون‌مند به کار بپردازند و اصول و راهنماي فعاليت نيز توسط دولت و با نظارت بر کارشان پايه‌گذاري شود. در حال حاضر اين تشکل‌ها نه‌تنها مورد مشاوره قرار نمي‌گيرند، بلکه بخش دولتي با ايجاد ارتباط‌هاي ويژه با اعضاي آن‌ها، بقيه اعضاء و خود تشکل‌ها را در تصميم‌گيري‌ها و راهبردها سردرگم کرده است.
