98-12-54
کشاورزی در آیینه نور
بشر از روزگاران قدیم، از عسل به عنوان یک ماده شیرین و نیروبخش، استفاده کرده است. اهمیت زنبور عسل، تنها در تولید عسل نیست، بلکه یکی از مهم‌ترین حشراتی است که در عمل گرده افشانی گیاهان نیز دخالت بسیار دارد و شاید بتوان گفت در تکامل بسیاری از گونه‌های دگر گرده افشان گیاهی، نقش حساسی را ایفا نموده است.
بدون تردید، امروزه مصرف بی‌رویه سموم علفکش برای مبارزه با علف‌های هرز و نیز سموم آفتکش برای مبارزه با آفت‌های نباتی، به طور جدی چرخه زندگی عسل را تهدید می‌کند.
مطالعه زندگی زنبور عسل، حشره‌ای که با همه خردی و کوچکی، یک شاهکار بزرگ خلقت است، ما را به وجود عظمت آفریننده‌ای قادر و توانا راهنمایی می‌کند؛ به طوری که هیچ عقلی نمی‌پذیرد، ظرایف و شگفتی‌های موجود در زندگی زنبور عسل، ماحصل تصادف و طبیعت بی‌فکر و اراده باشد.
هنگامی که می‌بینیم این حشره کوچک، بدون رنج تلمذ در محضر شکرریزان، ماهرانه در قنادی، استاد گشته و بی آنکه مکتب و مدرسه‌ای دیده باشد، سرآمد معماران و مهندسان گردیده است و بی‌آنکه علوم اجتماعی بداند، با نظمی دقیق و تمدنی عالی زندگی می‌کند، به یاد پیامبران می‌افتیم که چگونه بدون مکتب و تحصیل به غمزه، مسئله آموز صدها مدرس، گشته‌اند و چگونه با وحی و الهام پروردگار به رهبری و راهنمایی انسان‌ها پرداخته و برای بشر، علم و تمدن، سعادت و نیکبختی، اخلاق و رستگاری به ارمغان آورده‌اند.
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت
به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد
خداوند متعال در سوره مبارکه نحل، چنین می‌فرماید:
«پروردگار تو به زنبور عسل، وحی (الهام غریزی) فرستاد که از کوه‌ها و درختان و داربست‌هایی که مردم می‌سازند، خانه‌هایی برگزین، سپس از تمام ثمرات تناول کن و راه‌هایی را که پروردگارات برای تو تعیین کرده است به راحتی بپیما، از درون شکم آن‌ها نوشیدنی خاصی به رنگ‌های مختلف خارج می‌شود، که در آن شفای مردم است. در این امر، نشانه روشنی است برای جمعیتی که اهل تفکرند.
سوره مبارکه نحل- آیه 68 و 69
وحی الهی
«موریس مترلینگ» این الهام غریزی را به روح کندو تعبیر نموده، می‌گوید: ما نمی‌دانیم که این قوانین و انتظامات (در دنیای زنبور عسل) از کجا و چگونه وضع می‌شود و به انتظار اینکه شاید روزی بتوانیم به این موضوع پی ببریم و واضع این مقررات را بشناسیم، اکنون به طور موقت آن را به نام روح کندو می‌خوانیم. روح کندو که همان وحی الهی است، کار هریک از زنبوران را به میزان استعدا و توانایی آن‌ها تعیین می‌کند. به پرستاران فرمان می‌دهد که از ملکه مواظبت کنند. به متخصصان تهویه، دستور می‌دهد تا هوا را سالم و معتدل نگه دارند و به کارگران، فرمان می‌دهد که به صحرا بروند و عسل فراهم نمایند و مأموران سمپاشی را می‌فرماید که اسیدفورمیک تهیه کرده در عسل بریزید تا عسل فاسد نشود و … .
ساختن خانه
درباره کندوی زنبور عسل، جالب است بدانید که در مهندسی این خانه‌ها به قدری مهارت به کار رفته است که هیچگاه خراب نمی‌شوند، زیرا هر خانه‌ای نگاهدارنده خانه دیگر است و خود نیز از طرف خانه دیگر، نگاهداشته می‌شود. این خانه‌ها شش ضلعی هستند که هرکدام روی یک هرم قرار گرفته‌اند و در بنای آن‌ها حداکثر صرفه‌جویی در مصالح و حد اعلای استحکام به کار رفته است. در کتاب «توحید مفضل» از حضرت امام جعفر صادق (س) در این باره چنین می‌خوانیم: به زنبور عسل نگاه کن که چگونه ماهرانه خانه‌های شش گوشه برای خود می‌سازد.
تغذیه و پیمودن راه
هر روز اول طلوع آفتاب، عده‌ای از زنبوران خبرگزار که مأموران شناسایی گل‌ها هستند از کندو بیرون می‌آیند و مناطق مختلف پر گل را کشف کرده، به کندو باز می‌گردند و به اطلاع دیگران می‌رسانند، حتی سمت و جهت آن را مشخص کرده، فاصله آن را نیز از کندو به اطلاع هموطنان خود می‌رسانند.
زنبورها برای رسیدن به منطقه گل‌ها، گاهی راه خود را نشانه‌گذاری می‌کنند و از طریق پراکندن بوهای مختلف در مسیر راه و مانند آن، چنان راه را مشخص می‌کنند که کمتر امکان دارد زنبوری سرگردان شود. زنبورها گذشته از گل از گرده آن هم برای تغذیه لاروها و ساختن موم استفاده می‌کنند و سپس به سوی کندو رهسپار می‌شوند. بر طبق محاسبه دانشمندان، این حشره پرکار برای بدست آوردن 400 گرم عسل، به اندازه دو برابر محیط کره زمین، راه می‌پیماید.
کارخانه تولید عسل
شاید هنور بسیاری از افراد فکر می‌کنند که برنامه کار زنبوران عسل این است که شیره گل‌ها را مکیده و در دهان خود جمع و در کندو ذخیره می‌کنند، در حالی که چنین نیست. آن‌ها شیره‌های گل‌ها را به بعضی از حفره‌های درون بدون خود که زنبور شناسان به آن چینه‌دان می‌گویند، می‌فرستند و در آنجا که حکم یک کارخانه کوچک مواد شیمیایی دارد، تغییر و تحول‌های مختلفی پیدا کرده، شهد گل‌ها به عسل تبدیل می‌شود و مجددا زنبور، عسل ساخته شده را از بدن خود به بیرون می‌فرستد.
عجب اینکه «سوره نحل» از سوره‌های مکی است و می‌دانیم در منطقه مکه، گل، گیاه و زنبور عسلی وجود ندارد، ولی قرآن با این دقت و ظرافت از آن سخن می‌گوید و با تعبیر جالب (از درون زنبوران، مایعی خارج می‌شود به رنگ‌های مختلف) حتی به جزئیات ساختن عسل نیز اشاره کرده است.
خواص عسل
عسل، دارای انواع و رنگ‌های مختلفی است که این اختلاف از آب و هوای محیط گوناگون و گل‌های رنگارنگ سرچشمه می‌گیرد. عسل علاوه بر اینکه دارای ویتامین‌های A,B,C,D,E,K، مواد معدنی و عطرهای مخصوص است، به خوبی هضم می‌شود و هضم غذاهای دیگر را آسان می‌سازد. عسل برای هر کس، در هر سنی که باشد، مفید است و انسان را جوان نگاه می‌دارد.
رسول گرامی اسلام (ص) در این باره می‌فرمایند:
بهترین نوشیدنی‌ها، عسل است که به قلب، نشاط می‌بخشد و سینه را گرم می‌سازد. عسل شهدیست که به قوه ی حافظه کمک می‌کند.
خواص زهر زنبور عسل
از نظر دانش امروزی، نه‌تنها نوش زنبور عسل شفاست، بلکه نیش آن نیز دواست. «م.لوکاسکی»، استاد دانشگاه جنگلداری سن‌پترزبورگ، در مقاله‌ای خواص جالب درمانی سم زنبور عسل را در درمان روماتیسم مفصلی، نقرس و سایر اختلالات، یادآور شده و پزشکان را به مطالعه این داروی پر ارزش، ملزم نموده است.
در پایان، جمله‌ای از «موریس مترلینگ» را به عنوان بیان اهمیت بیشتر این حشره استثنایی می‌آوریم:
همین امروز اگر زنبور عسل (اعم از وحشی و اهلی) از بین برود، یکصد هزار نوع از انواع گل‌ها و میوه‌های ما از بین خواهد رفت، و از کجا معلوم که اصولاً تمدن ما از بین نرود.
زیرا نقش زنبوران عسل در جابجا کردن گرده‌های نر گل‌ها و بارور ساختن گیاهان ماده و به دنبال آن، پرورش یافتن میوه‌ها، بقدری عظیم است که بعضی از دانشمندان، حتی آن را از عسل‌سازی زنبوران هم بهتر می‌دانند.
بی‌گمان زنبور عسل، نشانه‌ای است برای گروهی که می‌اندیشند. قرآن مجید بارها بشر را به تفکر برمی‌انگیزد، چراکه فکر و اندیشه، کلید علم و دانش و راهیابی به پروردگار یکتاست.