98-11-24
هرچندگاه یکبار درباره غذای سالم و مطمئن، گزارش‌دهی، شایعه پراکنی و تحلیل می‌شود که در پانزده روز اخیر نوبت شیر و لبنیات بوده است.
در شایعاتی، مصرف‌کننده را به خاطر وجود سم «آفلاتوکسین» در شیرها از مصرف شیر و لبنیات ترسانیده و منع کرده‌اند، که البته این ادعاها و شعارهای برخی افراد بی‌مسئولیت، مورد اعتراض تشکل‌های دامداران و صنایع لبنی کشور قرار گرفته‌است. استدلال‌هایی که از سوی مجله کشاورز حاکی از بی‌اساس بودن ادعای وجود سم «آفلاتوکسین» در تمام شیر و لبنیات تولیدی در دامداری‌های صنعتی کشور مطرح شده، به قرار زیر ارائه می‌شود:
الف: دامداری‌های صنعتی که توسط بخش خصوصی و نهادهای انقلابی مدیریت می‌شوند، جملگی دارای میانگین‌های تولید شیر از 35 تا 45 لیتر ثبت شده‌اند.
هموطنان ما با خاطر آسوده می‌توانند از شیر و لبنیات محصول کارخانه‌های مطرح که بدون هیچ‌گونه آلودگی از جمله «افلاتوکسین» است، مصرف کنند و خود و خانواده را از آن محروم نکنند
گاوهایی که در این دامداری‌ها نگهداری می‌شوند دارای رکوردهای بالای شیردهی می‌باشند، به‌طوری‌که هر رأس حداقل 25 میلیون تومان ارزش دارد لذا مدیریت این قبیل دامداری‌ها که اکثراً دارای آزمایشگاه‌های مجهز هستند، همواره خوراک دام‌های خود به ویژه مواد علوفه‌ای و خشبی را یا در مزارع خود، تولید و یا براساس قراردادهای قبلی از مزارع مطمئن ویا از واسطه‌هایی که بر تولید آنها نظارت دارند، تهیه و تأمین می‌نمایند.
قبل از ورود مواد اولیه خوراک دام یا در زمان فراوری، این بررسی‌ها توسط مدیران ذیربط مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، تا در صورت کوچکترین آلودگی، از مجموعه خوراک حذف شوند، ضمن آنکه گاوهای شیری، خشک، پرواری، گوساله‌ها و تلیسه‌های آبستن هرکدام جیره‌های مخصوص خود را با رعایت مقدار پروتئین و انرژی مورد نیاز دریافت می‌کنند.
این قبیل دامداری‌ها اغلب دارای اطاق‌های شیردوشی با بهره‌گیری از شیردوش‌های خطی و گاهی دوار هستند که از تکنولوژی پیشرفته یا حداقل بدون صدمه برای پستان‌های گاو، بهره می‌برند و اکثراً روش‌های بهداشتی برای دوشیدن و ذخیره‌سازی در شیرسردکن‌های مناسب دارند و شیرهای خود را معمولاً طی قراردادهایی به کارخانجات پاستوریزه مطرح تحویل می‌دهند.
بار میکروبی شیر تولیدی در اکثر این قبیل دامداری‌های صنعتی از 50 تا 500 هزار بار میکروبی گزارش شده است که مورد قبول کارخانه‌های تحت قرارداد می‌باشد.
در مورد واردات 500 هزار تن ذرت‌های دانه‌ای، طبق اظهار نظر مسئولان 140 هزار تن آن آلوده تشخیص داده شد و 360 هزار تن از محموله‌های قبلی وارد و توسط شرکت پشتیبانی امور دام به دامداران تحویل شد ولی معلوم نیست که چرا مقادیری از همین ذرت دانه‌ای در بازار آزاد عرضه می‌شدند؟
به هر صورت از ذرت‌های آلوده که در بندرعباس در انتظار امحای آن با 200 میلیارد تومان هزینه می‌باشند، هنوز خبری در دست نیست ولی یک شرکت دانش‌بنیان به مجله کشاورز اطلاع داده که آماده است، با ماده ضدعفونی کننده‌ای که ابداع کرده‌اند، این محموله را آلوده‌زدائی کنند.
در زمان نگارش این تحلیل، قیمت‌های مربوط به شیر و مواد اولیه خوراک به قرار زیر بوده است:
1- فروش شیر به کارخانه‌ها هر کیلو 2500 تا 2700 تومان برحسب مقدار و درصد چربی که معمولاً حدود 2/3 درصد است می‌باشد. هرچند بسیاری از کارخانه‌های پاستوریزه، مقدار پروتئین را ملاک تحویل شیر قرار نمی‌دهند، ولی معمولاً شیرهای تولیدی و تحویلی دارای 3 درصد پروتئین نیز می‌باشند.
2- ذرت دانه‌ای سهمیه‌ای: 1360 تومان
3- ذرت دانه‌ای در بازار آزاد: 2000 تومان
4- ذرت سیلوئی: 600 تومان
5- یونجه خشک تحویل دامداری: 2900 تومان
6- کلش: 1200 تومان
7- سبوس: 1030 تومان
8- کنجاله سویا وتخم پنبه: 2400 تا 2600 تومان
9- تفاله خشک چغندرقند: 1000 تومان
برای اتصال عوامل سازگار تولید به یکدیگر، ناگزیریم تحول‌گرایانه فکر کنیم و فراگیر عمل نماییم، زیرا امروز دیگر شعارهای توخالی جواب نمی‌دهــند، بخصوص آنکه در زمــان انتخابات این قبـــیل شعارهـــا شدت می‌گیرند
ب. از ده میلیون تن شیر تولیدی در کشور، بیش از پنج میلیون تن توسط دامداری‌های صنعتی با برندهای مطرح، حدود دو میلیون تن توسط کارخانه‌ها و کارگاه‌های غیرمطرح یا بی‌نام یا نامشخص و حدود سه میلیون تن نیز توسط عشایر و روستائیان به صورت سنتی تولید می‌شود که به شیرهای داخل بیدون و شیرهای سرگردان معروفند.
دوشش گاو و گوسفند در روستاها و عشایر، اغلب با دست صورت می‌گیرد و در دامداری‌های نیمه صنعتی نیز که اکثراً تحت نظارت و مدیریت خودشان و به دور از کنترل و نظارت‌های دولتی و سازمان استاندارد است و گاهی نیز بدون دارا بودن دامپزشک و متخصص تغذیه دام اداره می‌شوند، بدون رعایت زنجیرهها می‌باشد و از دستگاه‌های شیردوشی این قبیل دامداری‌ها اغلب گزارش‌هایی در سازمان دامپزشکی و مطبوعات به چشم نمی‌خورد.
بیماری‌های دامی مانند تب برفکی، ورم پستان یا «ماستیتیست» اغلب در این قبیل دامداری‌ها مشاهده شده، زیرا اگر دستگاه‌های شیردوش آنها دارای «پولساتور» دقیق و منظم نباشند، نکات بهداشتی در هنگام دوشش شیر مراعات نشود و یا نظم دوشش با نبض پستان‌های دام، چه گاو چه گوسفند منطبق نباشد، این بیماری‌ها در دام ایجاد می‌شود و اغلب ممکن است که صاحبان دامداری نیز تا مدت‌ها از آن بی‌خبر باشند.
در دامداری‌های سنتی و نیمه صنعتی، آزمایشگاه‌های مطمئن با ابزار بررسی خوراک دام‌ها وجود ندارد و اگر برای مثال، ذرت دانه‌ای یا علوفه‌ای، دچار قارچ‌زدگی از جمله آسپرژیلوس شود، «آفلاتوکسین» بر اثر مصرف دام‌ها به پستان و شیر تولیدی منتقل می‌شود. علاوه بر وجود سم «آفلاتوکسین» در شیر، بار میکروبی شیرهای تولیدی نیز گاهی تا 50 میلیون در میلی‌لیتر می‌رسد.
این قبیل شیرهای سرگردان معمولاً توسط کمتر کارخانه‌ای پذیرفته می‌شوند، مگر آنکه شاید عده قلیلی از دامداری‌ها گاهی ماده «سوربات پتاسیم» که ماده موثر شوینده «وایتکس» است، به شیر اضافه کنند تا تعداد سلول‌های آلوده را در شیرهای خود کاهش دهند؛ البته حتی کارخانه‌های بی‌نام‌ونشان نیز ممکن است از قبول این قبیل شیرهای مشکوک خودداری کنند.
ولی کارگاه‌های لبنی معمولاً این قبیل شیرها را گاهی با قیمت‌های ارزانتر در ظروف بیرون خریداری و با آنها انواع لبنیات را تولید کرده و با قیمت پایین‌تر به مغازه‌های شهرهای کوچک می‌فروشند و گاهی به نام محلی بودن حتی گران‌تر هم به فروش می‌رسانند.
بنابراین بهتر است مصرف‌کننده‌ها خود و خانواده‌شان را از مصرف شیر و لبنیات کارخانجات معتبر محروم نکنند و در یک نهضت سازنده، از خرید و مصرف لبنیات بی‌نام و نشان خودداری کنند حتی اگر فروشنده‌ها شیرهای خود را به اشتباه لیقوان و محلی معرفی کنند.
زنجیره‌های سیاستگذاری، مشاوره‌دهی و خدمت‌رسانی در وزارت جهاد کشاورزی نیز با حلقه‌های مفقوده مواجه است
تحریم‌ها فرصت‌هایی را ایجاد کرده‌اند که بانک کشاورزی نیز شایسته است تسهیلات کم‌بهره خود را در اولویت به تکمیل زنجیرهها تخصیص دهد
بنابراین ادعای بخش دولتی بر سالم بودن شیرهای عرضه‌شده در بازار که فاقد «آفلاتوکسین» هستند و ایران از نظر رعایت سلامت شیر و لبنیات در مقایسه با آمریکا برتر و با محصولات عرضه‌شده در اروپا نیز فاصله زیادی ندارد، صحیح است ولی مسئولان شرح نداده‌اند که مقدار قابل توجهی از شیرهای تولیدی در عشایر و روستاها یا فراوری لبنیات در کارگاه‌های لبنی، خارج از نظارت وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت و درمان می‌باشد. از طرفی نمی‌توانیم دامداران سنتی در روستاها و عشایر را متهم کنیم، زیرا آنها و پدرانشان از همین اشتغال‌زائی‌ها انتفاع برده و می‌برند. اما اینکه به احتمال کم یا زیاد، شیر آلوده توسط آنها تولید می‌شود، از عدم حضور مروجان بهداشت و فقدان آموزش و حمایت‌ها منشأ می‌گیرد و به همین دلیل توصیه می‌شود که حتی دولت با اعطای وام‌های قرض‌الحسنه، شیردوش‌های استاندارد را در اختیار این طبقه مولّد محروم و زحمتکش قرار دهد تا محصولات سالم و مطمئن توسط آنها تولید شود و سلامت مصرف‌کننده که اغلب خود و مشتریان اطراف منطقه تولیدشان است تأمین شود چراکه آنها نیز مصرف‌کنندگان هم‌نوع و هم‌وطن ما هستند و حق دارند که از مصرف لبنیات سالم برخوردار باشند.
خاطر نشان می‌سازد که در کشور ترکیه قرار شده طی 5 سال، طرح اصلاح گاوهای اصیل در دامداری‌های کوچک و بزرگ به کمک بودجه‌های ویژه و اعطای وام‌های با دو درصد کارمزد صورت می‌گیرد تا با افزایش تولید شیر با کیفیت و بهداشتی، بتوانند به سطح قابل قبول مانند شرایط اروپا برسند.
در هند نیز از سال‌ها پیش، طرح جمع‌آوری شیر از روستاها که 70 درصد جمعیت کشور در آنها زندگی و کار می‌کنند به اجرا درآمده و حتی کمترین مقدار تولید از یک رأس گاو نیز به مراکز جمع‌آوری منتقل و وجه آن پرداخت می‌شود.
در کشور خودمان در گذشته، مراکز جمع‌آوری شیر دایر شده بود ولی پس از مدتی، این مراکز جمع‌آوری و کنترل‌ها و نظارت‌ها نیز تعطیل گردیدند.
