نقش پرتو دهی گاما در سم زدایی محصولات کشاورزی

98-10-42

ایمنی و امنیت غذایی مسائل بسیار مهمی در زندگی می‌‌‌باشند. ایمنی غذایی مربوط به جلوگیری از بیماری یا مرگ ناشی از مصرف مواد غذایی است که به طور مثال حاوی باکتری‌‌‌های «سالمونلا» و «‌‌‌ای کولای» می‌‌‌باشند. برای تامین امنیت غذایی لازم است تا از اتلاف محصولات کشاورزی پس از برداشت تا حد ممکن جلوگیری شود، و در نتیجه دستیابی دهکده جهانی را به منابع کافی غذا و همچنین الزامات قرنطینه داخلی و بین‌المللی در زمینه واردات و صادرات این محصولات مطمئن سازد.
فائو سازمان جهانی خواربار و کشاورزی وظیفه نظارت بر امنیت غذا را بر عهده دارد. براساس گزارش این سازمان متاسفانه سالانه 20 الی 30 درصد از محصولات کشاورزی به صورت ضایعات، هدر می‌‌‌رود که این میزان ضایعات خساراتی در حدود 10 میلیارد دلار در سال برای کشور در بر دارد. در این میان یکی از راهکارهای افزایش مدت زمان ماندگاری محصولات کشاورزی از زمان بسته‌بندی تا مصرف، استفاده از روش پرتودهی، می‌‌‌باشد.

ضرورت پرتودهی در محصولات کشاورزی و مواد غذایی
یکی از مهمترین آسیب‌‌‌هایی که در حوزه کشاورزی، متوجه کشورها می‌‌‌شود، حملات بیولوژیکی به محصولات کشاورزی است که از طریق انتقال آفات موجود در محصولات کشاورزی و میوه‌‌‌های صادراتی و وارداتی اتفاق می‌‌‌افتد. در روش پرتودهی بدون اینکه به خود محصول آسیبی برسد و در کیفیت آن تغییری به وجود آید، آفات و حشرات موجود در محصولات از بین می‌رود.
براساس پروتکل مونترال، استفاده از مواد شیمیایی به دلیل سمی و سرطان‌زا بودن آنها، در مواد و محصولات غذایی (لبنیات، گوشت، مرغ، ماهی و … ) تحت عنوان مواد نگهدارنده، ممنوع شده است و کشورهای عضو، متعهد به حذف تدریجی آن شده‌اند؛ اما پرتودهی مواد غذایی فناوری ایمنی و ماندگاری است که کیفیت مواد غذایی را با کاهش یا حذف میکروارگانیسم‌‌‌ها یا آفات، بهبود می‌‌‌بخشد؛ به طوری که مواد غذایی بسته‌بندی شده، در صورت پرتودهی، پایدارتر و ماندگارتر بوده، و برخلاف افزودنی‌‌‌های شیمیایی، از نظر بهداشتی هیچ گونه عوارض و خطری برای انسان ندارند.
از جمله سازمان‌های ایمنی مواد غذایی اروپا که همگی سلامت مواد غذایی پرتودیده را تایید کرده‌اند، IAEA; FAO; WHO; FDA; USDA; iia می‌باشند.
کاهش ضایعات کشور در محصولات کشاورزی و مواد غذایی، منجر به کاهش واردات آنها و در نتیجه کاهش میزان خروج ارز از کشور می‌‌‌گردد. پرتودهی محصولات کشاورزی و مواد غذایی حلقه مفقوده صادرات آنها به بازارهای بین‌المللی است؛ بدین معنا که کشورهای زیادی در دنیا به موجب پروتکل مونترال، به دلیل ممنوعیت استفاده از متیل بروماید، صرفا اجازه ورود محصولات کشاورزی و مواد غذایی پرتودهی شده را به خاک خود می‌‌‌دهند. در نتیجه پرتودهی محصولات کشاورزی، میزان صادرات کشور را افزایش داده و یک صنعت ارزآور به حساب می‌‌‌آید.
پیشینه صنعت پرتو فرآوری
از نیمه دوم قرن بیستم و حدود پنجاه سال بعد از کشف اشعه ایکس توسط رونتگن، استفاده‌‌‌های کاربردی در سطح تجاری از پرتوفرآوری آغاز گردید. در تحقیقات صورت گرفته برای نابودی حشرات بیماری‌زا، انگل‌‌‌ها، باکتری‌‌‌ها و میکروارگانیسم‌‌‌ها، محققان دریافتند که با بهره‌‌‌گیری از روش‌‌‌های پرتو فرآوری می‌‌‌توان این موجودات را از بین برد.

مزایای استفاده از پرتو فرآوری

از جمله مزایای استفاده از این روش می توان به موارد زیر اشاره نمود:
محصولات پس از پرتودهی، پرتوزا نشده و بلافاصله بعد از طی فرآیند، قابل استفاده می‌‌‌باشند.
دما، فشار، رطوبت، بر عملکرد پرتودهی تاثیری ندارد.
به دلیل نفوذپذیری بالای پرتوهای گاما، محصولات حتی پس از بسته‌بندی هم قابل پرتودهی می‌باشند.
پرتودهی، فرآیندی سریع و قابل تکرار است.
در مقایسه با روش‌‌‌های شیمیایی و یا حرارتی، پرتودهی فرآیندی آسان جهت کنترل فرایند است؛ چرا که روش‌‌‌های کنترل شیمیایی یا حرارتی بعضاً تا هفت پارامتر باید تحت نظارت باشند؛ ولی کنترل کیفیت روش پرتودهی به مراتب ساده‌تر و فقط با اندازه‌‌‌گیری زمان انجام می‌‌‌پذیرد.
محصولات پرتودهی شده نیاز به افزودن نگه دارنده‌‌‌های شیمیایی ندارند.
در این روش نیاز به صرف وقت زیاد برای انجام واکنش‌‌‌های شیمیایی نیست.
عملیات پرتودهی تاثیری در طعم، مزه و بوی مواد غذایی نخواهند داشت.
پرتودهی زمان ماندگاری محصولات فاسد شدنی را افزایش می‌‌‌دهد.

اثرات روش پرتو دهی

اثرات پرتودهی برروی مواد غذایی به‌طور گسترده و جامع مطالعه شده‌ است. پس از 50 سال پژوهش‌‌‌های بین‌المللی، یک اجماع جهانی به وجود آمد که مواد غذایی پرتودیده کاملا ایمن هستند. پژوهش‌‌‌های صورت گرفته بسیار گسترده بوده که مطالعات حیوانی چندنسلی ، و تمامی جنبه‌‌‌های شیمیایی، غذایی، میکروبیولوژی و حسی را شامل می شوند.
نتیجه مطالعات انجام شده تایید کننده این مطلب بود که تغییرات ایجاد شده در اثر پرتودهی در ترکیب شیمیایی غذا، بسیار اندک است، به گونه‌‌‌ای که فقط توسط پیچیده‌ترین روش‌‌‌های آنالیز تشخیص داده می‌شوند.
البته پرتودهی نیز همانند تمام روش‌‌‌های فراوری، می‌‌‌تواند تاثیری برروی مواد غذایی که دارای ویتامین‌‌‌های حساس‌تری نسبت به بقیه هستند بگذارد. این در حالیست که اجماع کلی متخصصان مواد غذایی این است که پرتودهی هیچگونه ریسک سلامتی را ایجاد نمی‌کند و یک روش موثر برای سالم‌سازی طیف وسیعی از مواد غذایی می‌‌‌باشد.

استاندرادهای بین‌المللی :
مجامع بین‌المللی همانند سازمان بهداشت جهانی، اعلام کرده‌اند که غذاهای پرتودهی شده هیچگونه مشکلات سمی، غذایی یا میکروبیولوژیکی ایجاد نمی‌کنند. پرتودهی مواد غذایی هم اکنون برای رده مختلفی از محصولات در 80 کشور دنیا مجاز است. همه این محصولات باید برچسب محصول پرتودهی شده (نشان رادورا) را داشته باشند. مرجع بین‌المللی، استاندارد عمومی پرتودهی مواد غذاییCodex Alimentarius ld fhakn (ISO 14470) است که الزامات توسعه و صحه‌گذاری کنترل روزمره فرآیند پرتودهی با پرتوهای یونیزان را برای پاکسازی مواد غذایی بیان می‌‌‌کند. آسیا – اقیانوسیه و چین با داشتن بزرگترین مصرف کنندگان مواد غذایی پرتودهی شده، در دنیا پیشرو هستند.
پیشرفت‌‌‌های اخیر :
سیستم‌‌‌های باریکه اشعه الکترونی کم انرژی و اشعه ایکس، راه حل‌‌‌های جذابی را برای توسعه فرآیند پرتودهی پیشنهاد می‌‌‌دهند؛ به طوری که می‌‌‌توانند در خطوط تولید مواد غذایی موجود تجمیع شوند.

شارپرتو ایرانیان
قرن بیست و یکم، زمینه توسعه فناوری و تکنولوژی است و بدیهی است . شرکت‌‌‌هایی که در این راستا پیشرو باشند، نقش مهمتری در رسیدن به اهداف توسعه پایدار در عرصه جهانی خواهند داشت. شرکت «شارپرتو ایرانیان» مفتخر است تا با یاری خداوند متعال و بهره‌‌‌گیری از ظرفیت‌‌‌های متخصصین کشور، اولین و بزرگترین سایت پرتودهی خصوصی کشور را احداث نماید و شیرینی استفاده از فناوری صلح‌آمیز هسته‌‌‌ای را به منظور ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه با برتری دانش در زندگی مردم وارد کند، تا از این رهگذر، توسعه و آبادانی ایرانی عزیز و اشتغال جوانان را به ارمغان آورد.
فعالیت‌‌‌های این شرکت، نقش موثر و قابل ملاحظه‌‌‌ای در نیل به اهداف سیاست‌‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1403 هجری شمسی و اهداف توسعه پایدار در عرصه بین‌المللی دارد.
این شرکت با استفاده از به روزترین فناوری دنیا، روشی نوین، پاکیزه، ایمن و دوستدار محیط زیست در استریل تجهیزات پزشکی، مواد دارویی، بهداشتی و آرایشی و همچنین افزایش ماندگاری و کاهش بار میکروبی محصولات کشاورزی در جهت کسب رضایت مشتریان و نیز توسعه بازارهای داخلی و بین‌المللی ارائه می‌‌‌نماید.
فناوری پرتودهی به عنوان یک زیرساخت اساسی در بکارگیری از استانداردهای بین‌المللی در حوزه های تامین امنیت غذا و درمان است، و افزایش حضور تولید کنندگان ایرانی در بازارهای رقابتی، و ارتقاء سهم آنان در بازارهای صادراتی را نتیجه می دهد.
رویکرد «شارپرتو»، تلاش برای نیل به اهداف استراتژیک خود، اهداف مندرج در سیاست‌‌‌های کلی اقتصادی مقاومتی، سند چشم انداز 1404 و توسعه پایدار در سطح داخلی و بین‌المللی می‌‌‌باشد.

کاربرد پرتودهی در بخش های گوناگون

پرتودهی با اشعه گاما فقط در بخش کشاورزی مورد استفاده نیست؛ به همین منظور به صورت اجمال به بخشی از این کاربردها اشاره می‌گردد:

سترون‌سازی تجهیزات پزشکی
ضدعفونی کردن محصولات بهداشتی و آرایشی
کاهش آلودگی ادویه جات و گیاه داروها
پرتودهی مواد غذایی
پرتودهی و استریل نمودن مواد و محصولات بسته بندی شده
بخش کشاورزی
با پرتودهی می توان جهش های ژنتیکی در بذرهای کشاورزی مانند غلات و حبوبات، تخم پنبه و غیره به وجود آورد و از این طریق به افزایش تولید و کاهش ضایعات کمک نمود.
کاربرد در مواد غذایی :
مقادیر معینی از انرژی یونیزان می‌‌‌تواند انگل‌‌‌ها و میکروارگانیزم‌‌‌هایی مثل قارچ‌‌‌ها، مخمرها و باکتری‌‌‌ها (از جمله سالمونلا یا ای‌کولای) را که باعث ایجاد فساد مواد غذایی یا مسمومیت غذایی می‌‌‌شوند، را از بین ببرد. پرتودهی مواد غذایی می‌‌‌تواند از رشد آفات در محصولات انبار شده، یا از جابجایی آن‌‌‌ها در تجارت منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی جلوگیری کند. پرتودهی می‌‌‌تواند به عنوان یک روش مقرون به صرفه جایگزین استفاده از برخی نگهدارنده‌‌‌ها یا آفت‌کش‌‌‌ها شود، و از بکارگیری روشهای تهاجمی و حرارتی که باعث ایجاد تخریب می‌‌‌گردد، جلوگیری کرده و حتی بر روی مواد غذایی منجمد و تازه نیز استفاده شود. پرتودهی می‌‌‌تواند به بسته‌بندی محصولات نفوذ کرده و ریسک آلودگی مجدد را بسیار کاهش دهد.