تأثیر فضای سبز بر روان آدمی از دیدگاه اسلام

98-9-54

مهندس نجف الهیاری فرد

بر اساس آموزه‌های قرآن و تعالیم حیات‌بخش دین مبین اسلام، زمین که مهد و گهواره انسان است، باید امن و نشاط‌آور باشد تا انسان در آن رشد و تکامل یابد.
بی‌گمان، امروزه اهمیت فراوان گیاهان و نقشی که آن‌ها در حیات و سعادت انسان دارند، بر کسی پوشیده نیست. تلطیف هوا و کاهش آلاینده‌های آن، ایجاد تعادل و توازن با محیط‌زیست، جذب صداهای ناهنجار و فواید متعدد دیگر، از این دسته‌اند و از آنجا که در جغرافیای زندگی شهرنشینی، تعبیر فضای سبز برابر با معنای گیاهان است، بنابراین در زندگی شهری، اثرات فوق ناشی از فضای سبز خواهد بود.
باید گفت که انسان امروز، به واسطه زندگی صنعتی و تبعات آن و نیز وسعت گرفتاری‌های روزمره، در معرض تألمات گوناگون روانی قرار گرفته است که متأسفانه در بررسی‌ها و پژوهش‌ها، از نگاه به دورمانده و تأسف بیشتر این‌که نگرش قرآن کریم، به‌عنوان «تبیانا لکل شیء» مهجور مانده است. در این نوشتار سعی شده است تا با رویکرد اسلام، به‌عنوان مکتبی که ورای زمان و مکان می‌تواند پاسخگوی نیازها و اقتضائات بشر باشد، تأثیر مثبت و شگرف فضای سبز بر روان آدمی تشریح گردد و پنجره‌ای به چشم‌انداز آن گشوده شود.
از دیدگاه قرآن کریم و روایات اسلامی، تماشای گلبرگ‌های لطیف و خوش‌رنگ، غنچه‌های زیبا و بانشاط، شکوفه‌های دلربا و جذاب، گل‌های رنگارنگ و با طراوت، ترکیب موزون برگ‌ها، شاخه‌ها و دیگر اجزای درخت و منظره نشاط‌آور بوستان‌ها، انسان را غرق در لذت و شادی می‌کند؛ آرامش معنوی به او می‌بخشد؛ فطرتش را بیدار و جانش را زنده و سیراب می‌کند؛ افسردگی و غم‌ها را می‌زداید و در وی تازگی سرورآمیزی می‌آفریند.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «و تری الارض هامده فاذا انزلنا علیها الماء اهتزت و ربت و انبتت من کل زوج بهیج؛ زمین را مرده و افسرده بینی و چون آب باران بر آن فرو فرستیم، بجنبد و بردمد و انواع گیاهان زیبا و شادی‌آفرین را برویاند». (سوره حج، آیه 5)
«الم‌تر أن الله أنزل من السماء ماء فتصبح الارض مخضره…؛ آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی فروبارید، پس زمین (پس از افسردگی و خشکیدگی) سبز و خرم گشت». (سوره حج، آیه 63)
در تعبیری زیبا حضرت علی(ع) چنین فرموده‌اند: «… خداوند از زمین خشک و افسرده، گیاهان خرم و تازه، از کوه‌های تفتیده و عریان، علف‌ها سبز رویانده است. پس زمین با آرایش درختان و گل‌های خود، خرم و خندان شد و به نشاط آمد و با پوشاک فاخر و زیبایی که از شکوفه‌ها به تن کرده، بر خود بالید و با زیورهایی که از گل‌ها و گیاهان به گردن آویخته و آرایه خود ساخته بود، فخر فروخت». (نهج‌البلاغه، خطبه 90)
از آیات مذکور و بیان شریف حضرت علی (ع) چنین مستفاد می‌شود که زمین بی‌گیاه، مرده افسرده و خمود است که پس از سیراب شدن، به جنبش درآمده، منظره‌ای خرم و نشاط‌انگیز می‌آفریند و این سبب می‌شود که هرگاه آدمی بدان نظاره می‌کند و فروغ خرمی گل‌ها و سرسبزی گیاهان را تماشا می‌کند، غرق در سرور شود، روان وی آرام گیرد و جانش به تازگی گراید.
در این مقاله ابتدا به بررسی روان‌شناختی رنگ سبز و اثرات روان‌درمانی آن بر انسان می‌پردازیم؛ سپس به‌اجمال مواردی از آیات و روایات که در آن‌ها به رنگ سبز اشاره شده است، آورده خواهد شد و درنهایت، دیدگاه اسلام از لابه‌لای آیات و روایات در خصوص تأثیر فضای سبز بر روان آدمی نتیجه‌گیری خواهد شد.
روانشناسی رنگ سبز
رنگ سبز از ترکیب رنگ زرد و آبی به وجود می‌آید و می‌تواند ولرم، سرد و یا گرم باشد. سبز یکرنگ برجسته و غالب است. ازلحاظ مذهبی این رنگ نماد عقیده، ایمان، دین و ابدیت و … است. همچنین سبز رنگ طبیعت و علامت جوانی، رشد و نمو است.
سبزینه یا رنگ‌دانه‌های کلروفیل در گیاهان، به منزله خون حیوانات است. ازآن‌رو، در نمودارها، در ستون مربوط به رشد و ترقی از این رنگ استفاده می‌شود. رنگ سبز برای درمان بیماری‌های عصبی و اختلالات روانی نیز توصیه‌شده است. این رنگ درواقع، موجب تقویت روحیه، غرور، کف نفس، احساس برتری نسبت به دیگران، قدرت و تسلط بر حوادث می‌شود؛ بنابراین در آرامش اعصاب و رفع خستگی مؤثر و مفید است و در ضمن قدرت تحمل و صبوری را زیاد می‌کند.
در منطقه الکترومغناطیسی پیرامون بدن (هاله Aura) وجود رنگ سبز روشن و درخشان، سمبل صفات نیکو، رنگ سبز کم‌رنگ، نشانه سعادت و موفقیت و رنگ سبز معتدل، نماینده تطابق و انعطاف‌پذیری، سبز روشن، نشانگر همدلی، سبز تیره، نشان‌دهنده حقه‌بازی و سبز زیتونی، بیانگر خیانت و دورویی است. زیادی پرتو سبز در این منطقه، فردگرایی و استقلال فردی را می‌رساند.
به نظر محققی به نام «کاندینسکی» رنگ سبز محض، آرامش‌بخش‌ترین رنگ‌هاست. این رنگ عامل آرامش، سکون و رضایتمندی است. گفته می‌شود که رنگ سبز، تعدیل‌کننده نور خورشید است و اگر رنگ درختان سبز نبود، انسان‌ها دیوانه می‌شدند و اگر رنگ سبز شدت نور آفتاب را در بهار و تابستان تعدیل نمی‌کرد، زندگی در این دو فصل خسته‌کننده و غیرقابل‌تحمل بود. درواقع رنگ سبز گذر ساعات ایام را سرعت می‌دهد.
در خاتمه این بخش جالب است بدانید که شهر لندن، پلی دارد که سابقاً به آن پل «انتحار» می‌گفتند؛ زیرا افرادی که قصد خودکشی داشتند، بیشتر به آنجا می‌رفتند و انتحار می‌کردند. علت این امر در درجه اول، رنگ سیاه پل بود. از زمانی که رنگ پل را به سبز تبدیل کردند، خودکشی‌ها به یک‌سوم تقلیل یافت؛ چون رنگ سبز، با حالت برجستگی خود در ذهن انسان غالب می‌شود، و سایر مسائل روحی را تا حد زیادی حذف می‌کند.
اثرات روان‌درمانی رنگ سبز
رنگ سبز، به سبب دارا بودن خواص ضدعفونی، در درمان عفونت‌ها به کار می‌رود. رنگ سبز بدن را از سموم پاک‌کرده، انرژی‌های مثبت و منفی آن را متعادل می‌سازد. از طرفی باعث هماهنگی جسم، ذهن و روح می‌گردد. هنگامی که این سه بعد از بدن انسان، در هماهنگی و تعادل باشد، کلیت فرد به وقوع می‌پیوندد.
تجربیات دکتر «کلی» در آمریکا نشان می‌دهد که نور سبز، ساختمان سلول‌های جنینی را تخریب می‌کند. وی معتقد است که سلول سرطانی یا بدخیم از لحاظ ساختمانی، بسیار مشابه سلول جنینی است؛ با این تفاوت که سلول جنینی، از الگویی برای خلق کالبد جسمانی پیروی می‌کند. (جسمی که بعدها روح در آن حلول خواهد کرد)، درحالی‌که سلول سرطانی فاقد چنین الگویی بوده و به تولید تومورهای ناخواسته در بدن می‌پردازد. در پرتو این دانسته‌ها، سبز به همراه رنگ مکملش (اناری) برای درمان تومورهای سرطانی به کار می‌رود.
دانشمندان علم روان‌درمانی برای تأثیر رنگ سبز، شیوه‌های مخصوصی برای تمرکز، تجسم، آرامش، تنفس و نگاه کردن تشریح کرده که بیان آن‌ها مجال می‌طلبد؛ لذا پژوهشگران و علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانند به کتاب‌های مرتبط با رنگ درمانی مراجعه کنند.