98-5-38
مواد هیومیک، طلای سیاه کشاورزی
نویسنده: مهندس همایون ضرغامی، کارشناس فنی و عضو بخش دانش و پژوهش شرکت فناوری سبز شرق
اصطلاح مواد هیومیک برای بخشی از مواد و ترکیبات آلی به‌کار گرفته می‌شود که پایه گیاهی یا حیوانی داشته و در نتیجه تجزیه درازمدت، تبدیل به محصولاتی شده‌اند که در حالت عادی، شکل بسیار پایدار خود را حفظ نموده و به راحتی تجزیه نمی‌شوند. همچنین این بخش از ترکیبات آلی، از نظر واکنش‌های شیمیایی در خاک، فعال‌ترین قسمت مواد آلی هستند که با توجه به خواص کلوئیدی بسیار ممتاز خود، ویژگی‌های منحصر به فردی را در محیط پیرامون‌شان ایجاد می‌کنند.
پرسش: آیا گزینش عبارت «طلای سیاه کشاورزی» برای «مواد هیومیک»، بیان این واقعیت است که این مواد بسیار ارزشمندند یا یک گزافه‌گویی تجاری است که صرفاً برای مقاصد سودجویانه عنوان شده است؟
برای پاسخ به این پرسش کاملاً منطقی، در ادامه فقط بخشی از ویژگی‌های این مواد، به طور بسیار کوتاه آورده می‌شود تا شما خوانندگان گرامی، خود در این‌باره
داوری نمایید.
مواد هیومیک باعث نگهداری آب در خاک می‌شود:
پژوهش‌های زیادی که در کشور استرالیا انجام شده، نشان داده است که افزایش هر یک درصد ماده آلی به خاک، توان نگهداری آب را در آن خاک به میزان 82 هزار لیتر افزایش می‌دهد. این مسئلة کوچکی نیست؛ چرا که
82 هزار لیتر یعنی مقدار آب خروجی از یک چاه کشاورزی با حدود 23 لیتر در ثانیه در مدت یک ساعت و یعنی مالکیت یک ساعت آب اضافی در هر مدار آبیاری، به ازای افزایش یک درصد ماده آلی به خاک. بنابراین همه می‌دانیم که هرچه بیشتر پیش برویم وضعیت آب و منابع آبی در تمام جهان رو به کاهش و آلودگی بیشتر می‌رود؛ پس برای کشور عزیز ما که در کمربند مناطق خشک جهان نیز واقع شده است، وضعیت نامطلوب‌تر و دشوارتری است. این در حالی است که در برخی از کشورهای توسعه یافته که حتی به اندازه کشور ما مسئله آب، برایشان عامل محدودکننده در بخش کشاورزی نیست، شعار
crop per drop (محصول به ازای قطره آب) را برای بخش‌های پژوهشی و تولیدی کشاورزی خود انتخاب کرده‌اند. بنابراین به‌کارگیری ترکیبات هیومیک در کشاورزی میتواند از نظر افزایش شادابی گیاه (با توجه به وجود آب بیشتر در اختیار گیاه) و افزایش طول مدار آبیاری بسیار تأثیرگذار باشد.
مواد هیومیک باعث نگهداری مواد غذایی خاک (جلوگیری از شست‌وشو) به‌خصوص در خاک‌های شنی و سبک می‌شود. برای بیان ویژگی نگهداری مواد غذایی و جلوگیری از شست‌وشوی آنها، چنانچه فقط به‌عنوان نمونه، در مورد عنصر نیتروژن سخن به میان آوریم، اهمیت بسیار زیاد این خصوصیت آشکار خواهد شد؛ چنانکه می‌دانیم عنصر نیتروژن یکی از اساسی‌ترین عناصر غذایی برای موجودات زنده است، اما در کودهای مختلف تولیدی (کودهای معدنی) که در معرض تحولات گوناگون قرار دارند، از دسترس گیاه زود خارج می‌شود (تصعید از سطح خاک یا شست‌وشو و ورود به آب زیرزمینی از منطقه فعالیت ریشه).
این در حالی است که تولید هر واحد کود ازته (چه در مراحل تولید در صنایع پتروشیمی و چه حمل و نقل و توزیع) در واقع (چنانچه سوبسید و یارانه‌ای به آن تعلق نگیرد)، هزینه‌های زیادی را در بردارد. حال آیا منطقی است اجازه دهیم عنصری را که با این زحمت و هزینه تولید شده تا به دست کشاورز گرامی برسد، به راحتی روانه اتمسفر کرده (تصعید) یا باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی (شست‌وشو) کرد؟
می‌دانیم که یکی از عوامل بسیار مهم ایجاد کننده سرطان‌های دستگاه گوارش، مسئله وجود نیترات‌ها در آب‌های زیرزمینی است که در صورت زیاد آشامیدن این‌چنین آب‌هایی، عوارض ناگوار فوق دور از انتظار نیست و این مسئله در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالایی دارند به مراتب مخاطره آمیزتر است. اما یکی از چاره‌هایی که در عین ساده بودن، میتواند در رفع دو مشکل بالا بسیار مفید باشد، استفاده از مواد هیومیک است که با پیوند با عناصر غذایی خاک اجازه شست‌وشو را به این مواد (به‌خصوص نیتروژن) نداده و این ماده را برای مدت طولانی (گاه تا دو ماه) در دسترس ریشه قرار می‌دهد و همچنین از تصعید آنها نیز جلوگیری می‌کند. یعنی هم بازده استفاده از هر واحد کود ازته (NUE) را افزایش داده و هم از شست‌وشوی این مواد و تبدیل یک نعمت به یک نقمت (عامل سرطان‌زا) جلوگیری می‌نماید.
مواد هیومیک باعث آزادسازی به‌هنگام مواد غذایی از محیط کشت می‌شوند:
چنانکه می‌دانیم، مسئله در دسترس بودن به‌هنگام مواد غذایی، بسیار مهم است؛ چرا که خاک‌هایی که درصد قابل قبولی از مواد هیومیک را در اختیار ندارند (اکثر خاک‌های مورد استفاده کشاورزی در کشور ما)، حتی اگر میزان کافی از بعضی عناصر در آنها موجود باشد، توانایی برآورده ساختن نیازهای غذایی گیاه زراعی یا باغی را در طول رشد ندارند (عمدتاً به دلیل بلوکه شدن توسط رس‌ها).
گیاه زراعی یا باغی در طول دوره رشد خود حتی اگر میزان کافی از بعضی عناصر غذایی را در پیرامون خود داشته باشد، لکن از آن محروم است؛ حکایت معروف همان شعری که می‌گوید:
آب در کوزه و ما تشنه لبان می‌گردیم
یار در خانه و ما گرد جهان می‌گردیم
اما با استفاده از اشکال مختلف مواد هیومیک می‌توان بر این مشکل نیز غلبه کرد، زیرا این مواد با رهاسازی آرام و به موقع مواد غذایی (با توجه به خاصیت تبادل کاتیونی و آنیونی پرقدرتی که دارند) زمینه رشد هماهنگ و بدون توقف گیاه را فراهم می‌سازند.
