98-5-42
افشین مهانی، مدیر تحقیق و توسعه شرکت میرآب اصفهان
نکات کاربردی جهت استفاده
و بهره‌برداری از نوارهای آبیاری
قطره‌ای (Tape)
هدف: تعیین روش‌هایی برای جلوگیری از ایجاد نقیصه روی نوارهای قطره‌ای در زمان نصب و بهره‌برداری و همچنین به‌کارگیری صحیح اطلاعات در زمان کارکرد در محل مزرعه است.
در ابتدا لازم است تعریف عمومی، جامع و کاملی از نوارهای آبیاری که در واقع جزء لوله‌های قطره‌چکان‌دار(Emitting pipe) به‌شمار می‌آیند، ارایه دهیم:
نوارهای آبیاری یا (Tape)، نوار نازک و پیوسته‌ای شبیه شیلنگ است که سوراخ‌ها یا روزنه‌هایی با فواصل منظم روی آن در زمان تولید، برای تخلیه آب به صورت قطره‌ای یا پیوسته، ایجاد یا نصب شده است.
نوارهای آبیاری از جهت کارکرد، فشار، نوع قطره‌چکان‌ها و همچنین نوع مصرف به چندین گروه اصلی تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آن به شکل زیر است:
الف) نوارهای آبیاری معمولی یا یکبار مصرف که به آنها «کنار دوخت» هم اطلاق می‌شود.
ب) نوارهای آبیاری پلاک‌دار یا چند بار مصرف که به آنها «دریپر دار» هم گفته می‌شود.
عمده‌ترین مشکلات و نقیصه‌های نوارهای آبیاری در محل مزرعه، گلخانه‌ها یا محل بهره‌برداری عبارتند از:
1) پدیده ذره‌بینی یا منشوری شدن (Burning-Glass)
2) باز شدن دوخت یا همان اتوی نوار(در نوارهای درز دار)
3) نوسانات آبدهی یا Flow rate osgittation
4) ترکیدگی و تحمل فشار هیدرولیکی
5) میزان جریان
6) روان شدن آب روزنه‌ها از روی اتوی نوار
7) پیچش و چرخش نوار در زمان آبگیری
8) گرفتگی روزنه‌ها یا خروج آب به صورت پاششی از برخی روزنه‌ها در زمان اجرا
9) انسداد روزنه‌ها بعد از چند مرحله آبدهی
10) پوسیدگی نوار، قبل از اتمام فصل زراعی
راهکارها و توصیه‌ها جهت جلوگیری از ایجاد نقیصه‌های ذکر شده عبارتند از:
1) مخرب‌ترین عامل روی نوارهای آبیاری اثر ذره‌بینی روی نوار آبیاری است که به دلیل استفاده از پلاستیک‌های نامناسب و همچنین ناآگاهی از نصب صحیح روی نوار اتفاق می‌افتد. برای از بین بردن یا کم کردن آثار ذره‌بینی یا شیشه‌ای شدن روی نوار باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرند:
1-1 در صورت استفاده از نوار آبیاری در زیر پلاستیک، جنس پلاستیک باید از نوع آنتی یووی (Anti UV) و مقاوم در برابر اشعه ماورای بنفش یا ضد بخار (قطره) باشد.
2-1 در صورت استفاده از پلاستیک‌های معمولی (که توصیه نمی‌شود) باید از نوع ضخیم (حداقل 75میکرون) و ترجیحاً مات باشد و روی آن توسط دوغاب (مخلوطی از گل و لای و آب) کاملاً پوشانده شود.
3-1 در نقاطی از پلاستیک که الزاماً بدون پوشش باقی می‌ماند، توسط پانچ (سوراخ زن)حفره‌هایی به قطر 25 تا35 میلی‌متر ایجاد کنید تا بخارها و قطرات احتمالی که در زیر پلاستیک جمع شده، تبخیر شوند و به بیرون بروند و مانع از ایجاد ذره بین روی نوار آبیاری شود.
2) بدترین اتفاقی که ممکن است روی نوارهای آبیاری قطره‌ای در محل بهره‌برداری ایجاد شود، باز شدن نوار از محل اتو یا دوخت است که در هر صورت، مربوط به فرآیند تولید در کارخانه است و مصرف‌کننده باید سریعاً نسبت به تعویض یا تغییر نوع نوار با تولیدکننده ارتباط برقرار نماید.
باز شدن از محل دوخت دلایل متعددی میتواند داشته باشد که در اینجا با توجه به موضوع مقاله که پیرامون نقیصه‌های ایجاد شده در محل بهره‌برداری است، از بیان مطالب اضافی صرف‌نظر می‌نمایم.
3) نوسان آبدهی یا نوسان میزان جریان که میزان خروجی یک روزنه یا قطره‌چکان را میزان جریان گویند.
در اصطلاح آزمایشگاهی، میانگین میزان جریان نمونه نباید از میزان جریان اسمی (میزان آبدهی اعلام شده توسط تولیدکننده) بیشتر از 7± در صد اختلاف داشته باشد و ضریب تغییرات (CV) میزان جریان نمونه نوار نباید از 7 درصد تجاوز کند؛ بنابراین بخشی از نوسانات آبدهی در محل مزرعه میتواند مرتبط با فرآیند تولید و در زمان تولید محصول ایجاد شده باشد، ولی بخشی از نوسانات آبدهی ممکن است به خاطر شرایط نامناسب نصب و راه‌اندازی نوار در محل استفاده ایجاد گردد؛ به عنوان مثال، نوارهای آبیاری نباید روی شیب‌هایی بیش از یک درصد نصب شود؛ بلکه حتی المقدور باید در جهت عمود بر شیب نصب شود و در این صورت حتماً از سیستم و تجهیزات مکش هوا هم استفاده شود.
همچنین حداکثر طول مجاز جهت بهره‌برداری از هر انشعاب باید مطابق با استاندارد یا بنا بر توصیه سازنده انجام گردد و در صورتی که این نکته رعایت نشود، ممکن است قطره‌چکان‌هایی که در قسمت انتهایی قرار دارند، آبدهی کافی نداشته باشند.
یکی از دلایل کاهش جریان آب در مسیر نوار، وجود زاویه یا شکست یا پیچ خوردگی در قسمتی از نوار نصب شده است که جهت جلوگیری از آن و رفع نقص باید کنترل در سراسر طول نوار دایماً صورت بپذیرد.
4) ترکیدگی و تحمل فشار: نوارهای آبیاری از جمله محصولاتیست که اطلاعات و مشخصات فنی آن به‌صورت خود اظهاریست؛ به عنوان مثال، حداقل و حداکثر فشار کاری. کمترین و بیشترین فشار اعمالی در ورودی لوله قطره‌چکان‌دار است که توسط سازنده و برای اطمینان از عملکرد مناسب لوله (نوار آبیاری) توصیه شده و برای مصرف‌کننده رعایت این موضوع الزامی است.
فشار اسمی نوارهای آبیاری درز دار 100کیلو پاسکال یا معادل 1بار است و نوار آبیاری در فشار 1 بار باید میزان جریان اسمی اعلام شده توسط سازنده را داشته باشد.
اعمال فشار مقطعی بیش از حد در زمان نصب و شست‌وشو باعث کاهش عمر نوار می‌شود؛ لذا در زمان راه‌اندازی فشار آب ورودی از مقطع لوله آبده باید توسط فشارسنج (Gauge) تنظیم نموده و برای کاهش فشار شیرهای بیشتری را باز نمائید.
نوارهای پلی‌اتیلن استاندارد با ضخامت اسمی 175 میکرون عموماً بین 5/2 الی 5/3 بار دچار ترکیدگی و شکست می‌گردند؛ لذا رعایت حداکثر فشار و کنترل فشارهای مقطعی به نوار باید رعایت گردد.
5) میزان جریان: نوع نوار آبیاری باید متناسب با نوع کشت باشد و مصرف‌کننده باید بر اساس میزان نیازمندی محصول به آب، نوع نوارآبیاری را انتخاب نماید.
میانگین میزان جریان روزنه‌های نوارآبیاری با رعایت طول استاندارد و شرایط محیطی نباید بیشتر از 7± درصد(در فشار اسمی) با میزان جریان اعلامی از طرف تولید کننده اختلاف داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، در صورتی که نوارآبیاری با عنوان میزان جریان 3 لیتر خریداری شده است، حداقل آبدهی 2.8 و حداکثر باید 3.2 لیتر در ساعت خروجی داشته باشد (در فشار 1 بار =100کیلو پاسکال).
برای جلوگیری از انسداد روزنه‌های ورودی و همین‌طور فشارشکن‌ها و خروجی نوار، مصرف‌کننده حتماً باید از سیستم فیلتراسیون سالم با مش 75 تا 100 استفاده کند تا مانع ورود املاح، ماسه، نمک و …. به داخل نوار شود.
نکته قابل ذکر اینکه مقدار فشار در فشارسنج‌های نصب شده در سیستم آبیاری قطره‌ای باید به طور مداوم بررسی و در صورت مشاهده اختلاف فشار غیر معمول نسبت به تمیز نمودن فیلترها اقدام شود. لازم به ذکر است که اختلاف فشار نسبت به نوع سیستم فیلتراسیون متغیر است (نصب سیستم فیلتراسیون با توجه به شرایط آب کشاورزی در تمام اقلیم ایران الزامی است).
توجه:
در برخی موارد بعضاً مشاهده شده که انسداد یا گرفتگی روزنه‌ها به‌دلیل استفاده از کودهای حیوانی یا مرغی در سیستم است که استفاده از این نوع کودها با توجه به عدم حلالیت کامل و نوع ذرات کاملاً ممنوع است.
همچنین هنگام تزریق کود شیمیایی یا سموم در مخازن حتماً باید مدتی شبکه توزیع را با جریان آب خالص شست‌وشو دهید تا باقیمانده مواد تزریق شده توسط آب حل و دفع شود. بهترین روش، باز کردن انتهای نوار نصب شده و تخلیه مواد توسط آب است.
نکات مهم: ایجاد مشکلات زیر در محل مزرعه و به‌خصوص آبدهی اول مربوط به تولید کننده است.
پیچش یا چرخش نوار در زمان آبدهی، خروج آب به شکل فواره از برخی روزنه‌ها، باز شدن نوار از محل اتو یا دوخت، ترکیدگی نوار در فشار 1 بار، سوراخ شدن زیگزاگ و سطح نوار، گرفتگی قطره‌چکان‌ها به علت خوابیدگی فشار شکن‌ها
الزامات ایمنی:
1- فشار ایده‌آل جهت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری قطره‌ای (نوار) 8/0 بار و حداکثر 1 بار است که در طول فصل زراعی (حداکثر6ماه) باید رعایت شود.
2-در زمان استفاده و کارگذاری، حمل و نقل، عملیات نصب و بهره‌برداری به‌وسیله دستگاه یا به صورت دستی نکات ایمنی جهت جلوگیری از آسیب احتمالی به نوار باید کاملاً رعایت شود و آسیب فیزیکی اعمال خراشیدگی، کشیدگی، اصطکاک با سطوح زبر و داغ، له شدگی، برخورد با اجسام تیز و لبه‌های برنده روی نوار به‌دلیل ضخامت کم آن باعث آسیب جدی به نوار و عدم کارآیی مناسب یا از بین رفتن نوار خواهد شد.
همچنین برای باز کردن نوار در زمان نصب رعایت این نکته الزامیست که ابتدای نوار را ثابت یا به لوله آبده ببندید و رول یا کلاف نوار را جابه‌جا کنید و نه بالعکس.
در زمان نصب 1 تا 2 متر از نوار را در قسمت انتهایی زیادتر از طول نوار در نظر بگیرید تا هم به صورت کلکتور عمل نموده و هم بتواند در زمان انقباض یا انبساط طولی، کارایی لازم را داشته باشد و هم مانع از بیرون‌زدگی در محل اتصال شود.