اثربخشی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بر تولید برنج

98-5-48

دکتر کاظم خاوازی، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش
و ترویج کشاورزی در هجدهمین همایش ملی برنج کشور مطرح کرد:

اثربخشی سازمان تحقیقات، آموزش
و ترویج کشاورزی بر تولید برنج

برنج به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی، بیشترین سطح زیرکشت را پس از گندم در جهان داراست. تحقیقات تخصصی برنج به‌عنوان یک محصول استراتژیک با توجه به جایگاه آن در تأمین غذا و کالری موردنیاز روزانه مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در سال‌های اخیر توانسته با ارائه و به‌کارگیری یافته‌های به‌نژادی و به‌‌زراعی و در قبال آن آموزش و ترویج، موجب بهبود وضعیت تولید برنج در کشور شود که در اینجا به مهم‌ترین دستاوردهای سازمان در این زمینه اشاره می‌شود. متوسط عملکرد برنج از 2831 کیلوگرم در هکتار از سال 1362 به حدود 4300 کیلوگرم در هکتار ارتقاء یافته. انجام پژوهش‌های تخصصی هدفمند و ارائه راهکارهای مناسب در ارتباط با روش‌های نوین تهیه خزانه،‌ معرفی ارقام مقاوم به بیماری «بلاست»، معرفی عوامل بیولوژیک کنترل آفات، معرفی ارقام متحمل به شرایط نامساعد محیطی (تنش‌های زنده و غیرزنده)، توصیه‌های کودی مناسب، معرفی علف‌کش‌ها و قارچ‌کش‌های جدید با کارایی بالا و سمی‌ بودن کمتر، روش‌های مناسب آبیاری، کاهش ضایعات پس از برداشت و معرفی گیاهان مناسب کشت دوم در شالیزار توانسته است منجر به کاهش مصرف بذر در خزانه، کاهش مصرف سموم، کاهش مصرف آب، افزایش بهره‌وری شالیزار، افزایش تولید محصول و در نهایت ارتقای درآمد کشاورزان و حفظ محیط زیست شود.
به‌عنوان مثال، معرفی و توسعه استفاده از خزانه جوی و پشته‌ای علاوه بر کاهش 20 تا 30درصدی مصرف بذر، موجب تهیه نشاهای سالم و قوی در مدت زمان کوتاه‌تری شده است. معرفی و ترویج 51 رقم اصلاح شده برنج پرمحصول با خصوصیاتی نظیر کیفیت پخت مناسب، تحمل‌پذیری بالا به آفات و بیماری‌ها و مقاوم به ورس باعث بهبود کمیت و کیفیت تولید برنج طی چند دهه اخیر شده است. با توسعه و ترویج این ارقام، سطح زیرکشت آنها در برخی از سال‌ها به 130 تا 150 هزار هکتار (حدود 25درصد کل سطح زیرکشت برنج) رسید که این امر نقش بسزایی در افزایش تولید برنج کشور و امنیت غذایی داشته است. با تغییرات اجتماعی و فرهنگی به وجود آمده طی سال‌های اخیر تقاضا برای ارقام برنج باکیفیت پخت مشابه ارقام محلی بیشتر شده و تحقیقات در این زمینه طی یک دهه اخیر منجر به معرفی ارقام جدید با زمینه ژنتیکی ارقام محلی شد که بیشتر مورد پسند مصرف‌کننده‌ها قرار گرفت. همچنین برای اولین بار در کشور خالص‌سازی توده‌های محلی برنج در دستور کار قرار گرفت که منجر به تولید بذرهای ارقام محلی در طبقات مختلف بذری شد. اثربخشی استفاده از بذرهای لیبل‌دار منجر به ارتقای درآمد کشاورزان از طریق کاهش مصرف بذر، افزایش کمی و کیفی برنج و کاهش هزینه کارگری شده است. همچنین بهره‌گیری از خاصیت رویش مجدد (راتون‌زایی) برنج در ارقام محلی با میانگین عملکرد حدود 1000 کیلوگرم در هکتار توانسته نقش مؤثری در افزایش تولید در شرایط محیطی مساعد
داشته باشد.
با انجام فعالیت‌های تحقیقاتی، بازدیدهای ترویجی، انتقال یافته‌های تحقیقاتی در خصوص محصولات کشت دوم در اراضی شالیزاری ضمن افزایش سطح زیرکشت دوم، عملکرد این محصولات نیز افزایش زیادی داشته است. با معرفی و توسعه روش‌های برداشت مکانیزه (به‌کارگیری کمباین‌های مخصوص برداشت مستقیم برنج و توسعه خرمن‌کوب‌های جریان‌محوری)، بهینه‌سازی روش‌های خشک کردن و تبدیل شلتوک مبتنی بر نتایج تحقیقاتی و با مشارکت تمامی سازمان‌های اجرایی منجر به کاهش ضایعات کمی و کیفی به مقدار حدود 7درصد شده است. نتایج حاصل از پروژه‌های تحقیقاتی در قالب نظام نوین ترویج و مدیریت دانش به بهره‌برداران منتقل می‌شود. در ضمن برای مسائل پیش روی برنج، آینده‌پژوهی و برنامه‌ریزی برای آموزش و ترویج آخرین یافته‌ها انجام شده است. امید است با تلاش همه دست‌اندرکاران و فعالان مؤثر در تولید برنج، زمینه ارتقاء کمی و کیفی تولید برنج کشور در سال‌های آتی فراهم و گام‌های مؤثری در این راستا برداشته شود.