98-5-50
گردآوری: مهندس آیسان فرهومند
هنگام انتخاب کود شیمیایی یا سایر مواد اصلاح‌کننده خاک از قبیل آهک و کود حیوانی چند عامل وجود دارد که می‌توان در نظر گرفت.
1ـ دسترسی
دسترسی یکی از مهم‌ترین عوامل انتخاب کودهای شیمیایی است. حمل کودهای شیمیایی از مناطق دور و نزدیک موجب محدودیت انتخاب آنها می‌شود. البته مواد آلی اصلاح‌کننده خاک نظیر کودهای حیوانی، خرده‌های چوب و … در منطقه به مقدار زیاد وجود دارند، اما مشکل تهیه، حمل و توزیع آنها موجب محدودیت در کاربردشان می‌شود.
2ـ مقدار عنصر غذایی
بسیاری از کودهای شیمیایی، مقادیر مختلفی از عنصرهای غذایی متفاوت را در خود دارند که مقدار عناصر آنها را «آنالیز کود» می‌گویند. روی تمام بسته‌بندی‌های کودها، مقدار این عناصر نوشته شده است و آن را به صورت t درصد ازت (N)، درصد فسفر پنتوکسید (P2O5) و درصد اکسید پتاسیم (K2O) نشان داده‌اند. برای تبدیل P2O5 درصد به P درصد، P2O5 درصد را در عدد 44درصد ضرب کنید.
کارخانه‌ها در بسیاری از کودها، یک عنصر غذایی با غلظت بالا می‌سازند؛ به‌عنوان مثال، اوره به طور تقریبی 45درصد ازت و سوپر فسفات تریپل 46 درصد P2O5 دارد. با وجود این، سایر کودها بیش از یک عنصر غذایی نظیر فسفات دامونیم (18 درصد ازت و
46 درصد P2O5) و سولفات آمونیم (21 درصد ازت و 23 درصد گوگرد) دارند.
مخلوط کودها، ترکیبی از چند منبع عناصر غذایی است که آنالیز مطلوب را تولید می‌کند. برای مثال، موزکاران به کودهایی با نسبت پتاسیم بالا نیازمندند؛ بنابراین مخلوطی برای این کشاورزان تهیه می‌شود که آنالیز آن 22ـ 5 ـ 10 باشد. آنان با توجه به هزینه خرید، نیاز گیاهان و شرایط محیطی به انتخاب کودهای شیمیایی اقدام می‌کنند.
3ـ فراهم بودن عنصر غذایی و
واکنش شیمیایی
خواص مواد اصلاح‌کننده خاک و کودها که بر سرعت فراهم آوردن عناصر غذایی برای گیاه و سرعت واکنش ماده اصلاحی در خاک تأثیر می‌گذارند، عبارتند از:
الف ـ حل‌پذیری کود
مواد شیمیایی کمپلکس همچون مواد اصلاح‌کننده آلی از ترکیبات ساده نظیر املاح کود، کمتر قابل حل هستند و بر اثر فعالیت بیولوژیکی تجزیه می‌شوند. طی پیشرفت‌های اخیر، کودهای شیمیایی با سرعت رهاسازی کُند یا کنترل شده (کندرها) تولید شدند که این نوع کودها، عناصر غذایی را طی زمان و به تدریج رها می‌کنند؛ زیرا کود را معمولاً با ماده‌ای پوشش می‌دهند که در خاک به آهستگی تجزیه می‌شود.
قابلیت حل کود نیز زمانی مهم است که در ترکیب با سیستم‌های آبیاری یا آفت‌کش‌ها به‌کار رود. تزریق کود به سیستم‌های آبیاری با کودهای بسیار قابل حل صورت می‌گیرد. البته بسیاری از منابع کود فسفاته چندان قابل حل نیستند و اغلب لازم است سایر روش‌های مصرف در باره آنها به‌کار گرفته شود. سنگ آهک‌ها نیز قابلیت حل‌شوندگی کمی دارند و واکنش آنها با خاک ممکن است چندین ماه طول بکشد.
ب ـ اندازه و شکل دانه کود
دانه‌های کوچک‌تر معمولاً سریع‌تر قابل حل‌اند، بنابراین قابلیت جذب آنها برای گیاه بیشتر است. به‌هر حال، اشکال گرانوله ممکن است از اشکال پودری به واسطه آثار باد و روش مصرف، کاربرد آسان‌تری داشته باشند. اندازه متفاوت دانه‌های چند منبع کود در مخلوط کودها میتواند به مشکل جدا شدن دانه‌ها در کیسه کود و کاهش یکنواختی کاربرد آن منجر شود که برای اجتناب از این مشکل از گرانول‌هایی که همه عناصر غذایی کود را با هم دارند، استفاده می‌شود.
4ـ تشکیل اسید، باز یا خنثی
کاربرد کودهای دارای آمونیاک نظیر سولفات آمونیم میتواند باعث افزایش اسیدیته خاک شود و سایر کودها مانند سولفات پتاسیم، روی PH خاک اثری ندارند. کودی مانند نیترات پتاسیم میتواند اسیدیته خاک را کاهش دهد. اختلاف در اثر این کودها روی PH خاک، ناشی از واکنش‌های شیمیایی مختلف است که هنگام کاربرد در خاک، دستخوش تغییر می‌شوند. در وهله اول چند ماده اصلاح‌کننده خاک همچون آهک و اکسید کلسیم برای تنظیم PH خاک به‌کار می‌روند و سپس از عنصر گوگرد، سولفات آمونیم، سولفات آهن و اسید سولفوریک برای کاهش آن استفاده می‌کنند.
5 ـ شاخص نمک
کودهای شیمیایی آثار متفاوتی بر افزایش غلظت نمک در محلول خاک دارند. غلظت زیاد نمک میتواند به گیاهان آسیب بزند؛ مخصوصاً زمانی که گیاهان در مرحله
گیاهچه باشند.
قرار دادن کود به‌طور مستقیم نزدیک بذر هنگام کاشت میتواند به کاهش جوانه‌زنی یا رشد اولیه منجر شود که با قرار دادن کود در فاصله کمی از بذر یا گیاهچه می‌توان از این خسارت نمک اجتناب کرد.
به طور کلی، کودها با آنالیز بالا کمتر از کودهایی با آنالیز پایین، خسارت نمک را به همراه دارند؛ زیرا مقدار کمتری از این نوع کودها هنگام مصرف لازم هستند. به علاوه کودهای ازته و پتاسیم در مقایسه با کودهای فسفاته، شاخص نمک خیلی بالاتری دارند.
6 ـ هزینه و سهولت تهیه
عامل محدودکننده اصلی برای استفاده از کودها، هزینه است. هزینه حمل کودها به مناطق کشاورزی موجب افزایش قیمت آنها می‌شود. به‌هر حال، بسیاری از کشاورزان بیشتر در سهولت کاربرد کودها مشکل دارند و به‌طور کلی، کودهای اختصاصی نظیر کودهای «کُندرها» با قابلیت حل شوندگی بالا، گران‌تر از سایر کودها هستند.
منبع: اینترنت، ترجمه ارازقلی قرنچیک، کارشناس ارشد زراعت و حفظ نباتات