گردش زمین و پیدایش شب و روز که در اشعار شاعران، گاهی شادی‌بخش و گاهی غم‌انگیز تعبیر شده است، حکایت از طلوع هر روزه خورشید دارد که سبب غنای خاک می‌شود.
با توجه به اینکه برخی کشورهای نیمکره شمالی زمین از چنین مزیتی محرومند، وجود این نعمت در سرزمین ما، موهبت بزرگی به حساب می‌آید که با وجود بارندگی کم، اگر شیوه کشت و کارمان را تغییر ندهیم، همواره تولیدکننده‌ای ضعیف با عملکردی بسیار ناچیز خواهیم بود و جز افزایش آمار مهاجرت از روستاها به شهرها بهره دیگری نخواهیم برد.
خوشبختانه بخش کشاورزی، با وجود نیروی قابل‌توجه مشغول به کار در این بخش و داشتن قابلیت‌های اشتغال‌زایی فراوان، در صورت اصلاح زیرساخت‌ها میتواند به پیشرفت‌های چشمگیری نایل شود که در این میان، اصلاح الگوی مصرف آب در مزارع نیز افزایش تولید را در بر خواهد داشت که نتیجه آن چیزی جز رسیدن به خودکفایی نخواهد بود.
کشور ایران 70درصد زمین زراعی دیم دارد که بازده تولیدی آن 30 درصد است و بالعکس، 30 درصد زمین آبی دارد که بازده تولید آن 70درصد و آنچه در هر دو اشتراک دارد، فقدان یکپارچگی و فقر آبی است.
درباره زمین‌های دیم، مشکل دیگری نیز وجود دارد که مرتفع بودن این اراضی است؛ به قول شاعر: «هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است.»
آنچه در این اراضی بارز است اینکه آب‌های زیرسطحی این مناطق کم‌اند و در عمق بیشتری می‌توان به آب دست یافت که هزینه حفر چاه در این مناطق نیز مقرون به‌صرفه نیست و سفره‌های کم آب زیرزمینی در این مناطق، به طور کلی هزینه کشت و کار و تأمین آب را برای همگان مشکل می‌کند و در مقیاس کلان کشوری نیز ناممکن است.
بارندگی موجود در این مناطق نیز اغلب به صورت سیلاب است که خاک را می‌شوید و شکل‌گیری رودخانه‌ها را در پی خواهد داشت و به دلیل عدم شخم مناسب و نبود تراکتورهای مخصوص شخم‌زنی در مناطق شیب‌دار، شخم‌های زده شده توسط تراکتورهای موجود، موجب پدید آمدن رواناب می‌شود؛ زیرا شیارهای شخم در اراضی تپه‌ماهوری دیم، به صورت بالا و پایین و بالعکس است.
چاره کار چیست؟
چاره کار، نگهداری آب باران به طریقی در این اراضی و کاهش سرعت برگشت آب‌های موجود به سرازیری و پایین‌دست این اراضی است که در نتیجه، آب در این زمین‌ها نفوذ می‌کند، خاک گرانمایه آنها نیز حفظ می‌شود و سفره‌های آب زیرزمینی هم غنی‌تر می‌شوند.
نتایج قابل حصول در کوتاه‌مدت، ناشی از حفظ و نگهداری آب در اراضی شیب‌دار دیم به قرار زیر است:
1-افزایش تولید
2-نفوذ آب در لایه‌های زمین و غنی شدن سفره‌های زیرزمینی
3-ایجاد رطوبت در خاک پایین‌دست سراشیبی
4-در صورت استمرار این کار در سالیان متوالی، شاهد جوشش چشمه‌های آب در سراشیبی‌ها خواهیم بود.
با حفظ آب در اراضی دیم و جلوگیری از سرازیر شدن آن به پایین‌دست، درحقیقت کاری را انجام خواهیم داد که در گذشته‌های نه‌چندان دور، پوشش گیاهی موجود در تپه‌ها و کوهپایه‌ها انجام می‌دادند.
با افزایش جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی بیشتر، سراشیبی‌هایی که امروزه آنها را به عنوان اراضی دیم می‌شناسیم، به تملک درآمدند و از طرفی منسوخ شدن روش کاشت در 70 سال پیش که بر اساس آن، قسمتی از زمین را می‌کاشتند و قسمتی را رها می‌کردند (آیش)، سبب کاهش بازدهی خاک شد.
در کنار آن، تپه‌ها که امروزه آنها را به عنوان اراضی دیم‌کاری می‌شناسیم، با چرای دام (به سبب نیاز انسان به غذا) از پوشش گیاهی خالی شدند که به همین سبب از نفوذ آب در آنها کاسته شد و طراوت محیطی خود را از دست دادند و چشمه‌هایی که از دل آنها می‌جوشیدند نیز خشک شدند.
امروزه آبخیزداری در اراضی و مناطق غیردیم به کار گرفته شده که از نوع سنگ‌چین است و بیشتر از ایجاد سیلاب در جاده‌ها یا مناطق مسکونی پایین‌دست جلوگیری می‌کند و آنچه ما در زمین‌های دیم به کار نمی‌یندیم، روش نگهداری آب در این اراضی است که بالغ بر 70درصد اراضی کشور را شامل می‌شود.
«چپک‌زن»، راه‌حل مشکل آب در اراضی دیم
راه نگهداری آب در این اراضی، مجعد کردن زمین بعد از کاشت توسط دستگاهی قابل حمل با تراکتور است که اصطلاحاً به آن «چپک‌زن» گفته می‌شود.
این دستگاه برای جلوگیری از سرازیر شدن آب و شسته شدن خاک در اراضی شیب‌دار به کار می‌رود که برای کار با تراکتورهای موجود ساخته شده است و استفاده دیگر آن نیز در زمین‌های با کشت آبی است که بعد از کاشت در این زمین‌ها می‌توان با «چپک‌زدن»، آب را در کرت‌ها هدایت و از هدر رفتن آن جلوگیری کرد؛ به طوری که سراسر زمین زراعی یکدست و یکپارچه سبز می‌شود و هیچ نقطه‌ای خالی از محصول در حال رویش نمی‌ماند.
«چپک‌زدن» در حال حاضر با صرف نیروی انسانی و هزینه بسیار و استفاده از بیل انجام می‌شود که علاوه بر عرض کم، فایده چندانی ندارد، ولی دستگاه «چپک‌زن» قابل حمل توسط تراکتور میتواند به طول 3 متر و به صورت اریب، سراسر زمین زراعی را چپک بزند که ضمن جلوگیری از هدر رفتن آب، به رویش یکدست محصول در زمین کمک بسیار می‌کند.
در پایان، آموزش نحوه به‌کارگیری و تداوم استفاده از این دستگاه، در اراضی آبی و دیم، به عنوان یک برنامه ترویج همگانی برای کشاورزان به مسئولان توصیه می‌شود.
آبان 99-سال 41-شماره 491-ص17
