گلخانه‌داری‌ها را تحت شرایطی محدود کنید

• کارنامه ساخت و بهره‌برداری از 14 هزار هکتار گلخانه در کشور، دلسوزان و دل‌نگران‌‌ها را مشتاق دریافت نتایج عملکرد بخش دولتی و خصوصی کرده تا در این صورت گلخانه‌داری با شفافیت بیشتر فنی و اقتصادی ادامه یابد

امروز در آمار‌‌ها مساحت کل گلخانه‌های کشورمان را حدود 14 هزار هکتار ثبت کرده‌اند که بیش از نیمی از این گلخانه‌‌ها نزدیک به 70 درصد  به‌صورت سنتی و با پوشش‌‌های نایلونی و بقیه تا 15 درصد به‌صورت «گلاس هاوس» دارای کنترل‌‌های دقیق و 15 درصد نیز نیمه‌دقیق هستند. البته مساحت شهرک‌های گلخانه‌ای که بیشترشان از دور خارج شده یا با سوءمدیریت‌ها، غیرقابل استفاده اقتصادی شده‌اند، در این آمارها منظور نشده‌اند.

همچنین امروز حدود 100 پیمانکار ساخت گلخانه در کشور وجود دارد که شاید فقط 10 واحد را می‌‌توان دارای دانش فنی اعلام کرد که این تعداد مورد تأیید، حمایت و همکاری بخش دولتی برای معرفی به صاحبان طرح‌‌های گلخانه‌داری هستند و البته سازمان نظام مهندسی نیز در معرفی این واحدها، نقش خاص خود را دارد.

گلخانه‌داری بیش از دیگر حوزه‌‌های بخش کشاورزی به قرار گرفتن در زنجیره‌‌های تولید احتیاج دارد که حلقه آخر کلیدی آن، بازارهای صادراتی است.

در گذشته دور و نزدیک، شاهد بودیم که حدود 70 درصد گل و گیاه تولیدی ما به دلایل عدم کشش بازارهای داخلی و خارجی، ضایع می‌‌شوند که پس از شیوع ویروس کرونا، این رقم به 90 و متعاقباً 100 درصد رسید و امروزه ارقام 500-400 میلیون تومان برای هر هکتار به گوش می‌‌رسد که معادل 700 هزار تومان ضرر برای یک کانتینر حدود 2 میلیون تومانی است و در این میان، توصیه بهره‌گیری از وام‌‌های با بهره 14 درصد نیز نتوانست جوابگوی خسارت‌دیدگان این صنعت باشد.

در تولیدات سبزی و صیفی نیز شاید 5 تا 7 درصد گلخانه‌داران جمعاً با یکهزار هکتار مزرعه، موفق به صدور محصولات خود به بازارهای هدف از جمله روسیه شده‌ باشند که البته مردم این کشورها دارای قدرت خرید بالاتر از مصرف کنندگان کشورمان هستند، زیرا محصولات گلخانه‌ای علیرغم نگه‌داری در سردخانه‌‌ها و بسته‌بندی مناسب، فقط می‌‌توانند تا حداکثر 10 درصد مصرف‌کننده ایرانی را جذب خود کنند، به‌خصوص آن‌که گاهی نوسان‌‌های قیمت تمام شده و فروش نیز مزید بر علت شده است!

شگفت‌آور آن‌که برخی از کشورها از جمله روسیه، از هر کانتینر محصول وارده اگر تولید ترکیه باشد، یک هزار دلار و اگر از ایران وارد شده باشد، تا چند برابر، عوارض گمرکی دریافت می‌‌کنند. خاطرنشان می‌سازد که کشور ترکیه در حال حاضر 50 هزار هکتار کشت گلخانه‌ای دارد که اکثر محصولات آن را به کشورهای منطقه به‌خصوص روسیه صادر می‌کند.

آمار ساخت گلخانه‌‌ها در جهان حدود 8/3 میلیون هکتار است که کشور چین در 40 سال اخیر حدود 80 درصد این مساحت را برای خود ثبت کرده است و در برخی از کشورها مانند اکوادور و کشورهای با اقلیم مشابه در آمریکای جنوبی نیز تولید سبزی و صیفی در فضای باز به‌عنوان گلخانه طبیعی انجام می‌شود که ارزان‌تر از سایر مناطق جهان است.

نکته جالب توجه برای ارزیابی کارنامه‌های تولید در گلخانه‌‌ها یا حتی فضای باز، محاسبه قیمت تمام شده آب است که یک متر مکعب آن دو هزار تومان برآورد شده که باید ارزش افزوده‌ای به میزان پنج هزار تومان را ایجاد کند که متأسفانه این توازن در تولید، بسیار اندک اتفاق می‌افتد؛ به‌طوری که اگر این آب داخل ظروف بهداشتی صادر شود، سود آن بسیار بیشتر از برخی تولیدات خواهد بود.

برای مثال در کشور روسیه آب شرب، هر لیتر پنج هزار تومان به فروش می‌‌رسد، در حالی که در مقایسه، هر یک هزار لیتر در کشور ما، دو هزار تومان یعنی هر لیتر معادل مبلغ دو عدد تک تومانی است که این آب را نمی‌توان به خاطر حفظ سایر عوامل ارزشمند تولید، در اختیار هر غیرمتخصص حرفه‌ای قرار داد.

بنابراین توسعه گلخانه‌ای را می‌‌توان چنین توصیف کرد که متقاضیان، باید حداقل شرایط لازم را به‌شرح زیر داشته باشند:

• رعایت اقلیم‌سنجی

مناطق و اقلیم‌‌های مناسبی که حداقل مصرف سوخت و آب را دارند، می‌توانند اجازه احداث گلخانه‌‌ها را داشته باشند و توصیه می‌شود که گلخانه‌‌ها در عمق دو متری از سطح خاک محل اجرای طرح برای بهره‌گیری از گرمای زمین و استفاده از گرمایش نور خورشید ساخته شوند و قسمت جنوبی دیواره آنها نیز با بدنه کاه‌گلی قوسی، احداث شود.

• داشتن نقدینگی کافی

متقاضی احداث گلخانه باید علاوه بر بهره‌گیری از وام‌های کم‌بهره، 20 درصد کل سرمایه احداث را در اختیار داشته باشد و بتواند تجهیزات کنترل هوشمند اتمسفر داخل گلخانه را فراهم آورد.

• تضمین توانایی صادرات

متقاضیان باید علاوه بر ارتباط مطمئن و پایدار با بازارهای خارجی هدف، فناوری‌‌های ویژه حمل و نقل را نیز در طر‌‌ح‌های توجیه اقتصادی خود به منصّه ظهور و اثبات برسانند.

• تدارک نیروهای متبحّر

اگر متقاضیان به نیروی انسانی متبحّر برای استخدام، دسترسی ندارند (که می‌‌توان اعتراف کرد در این راستا، مهندسان مسلط به دانش فنی سازگار در کشورمان در همه حوزه‌‌ها به خصوص مدیریت‌‌های گلخانه‌ای به مقدار کافی وجود ندارند)، تدبیری که همیشه جای آن به‌ویژه در امور باغبانی و گلخانه‌داری خالی بوده است، ایجاد پیمانکاری‌های مسئولیت‌پذیر و مورد اعتماد گلخانه‌دار از نظر فنی و وفاداری مطلق بوده و شایسته است مسئولان دارای امضاءهای طلائی، این ارتباطات را با تضمین و مدیریت سهم خویش نظارت کنند تا هر نوع فسادی را در این رابطه از حوزه مربوطه بزدایند.

• دسترسی به بذرهای مطمئن

دسترسی به بذرهای مناسب و مرغوب از منابع خارجی اجتناب‌ناپذیر است، زیرا تولید بذرهایی که بتوانند جوابگوی سرمایه‌‌های سنگین تولید در فضای گلخانه‌ای باشند، هنوز نظر گلخانه‌داران را از منابع داخلی جلب نکرده است. خاطرنشان می‌‌سازد که امروز یک دانه بذر با کیفیّت و اصل «پیکرینگ خالدار» که تا دیروز یک سنت معادل 180 تومان بود، امروز به 2 سنت یعنی 380 تومان افزایش یافته است که اگر این بذر را بخواهیم با هر دلار 15 هزار تومانی محاسبه کنیم، باید برای هر دانه بذر، از این نوع، مبلغی حدود 200 تومان بپردازیم. از طرفی اگر دلار هم به‌طور ناگهانی سقوط کند، صادرکننده هم ناگزیر ورشکسته می‌‌شود. حال چگونه می‌‌توان عوامل تولید و از همه مهم‌تر آب ارزان‌قیمت را در اختیار کسانی قرار داد که قادر نباشند دانش فنی صرفه‌جوئی واقعی را در حلقه‌‌های زنجیره تولید به‌کار گیرند؟

• هدف‌گذاری برای محصولات ارگانیک

گلخانه‌دار ناگزیر است با توجه به هزینه‌‌های هنگفت گلخانه‌داری، از حداقل کودهای شیمیایی در محل تولید، استفاده و تا حدامکان، تولید را به سوی محصولات ارگانیک هدایت کند، زیرا بسیاری از بازارهای هدف، چنین شرایطی را برای تغذیه مردم خود دارند. به خصوص آن‌که این روزها مشتریان پایدار عمده خارجی این پرسش را مطرح می‌کنند که در گلخانه‌های خود برای تلقیح چگونه از زنبورها استفاده می‌کنید یا آفات را چگونه دفع می‌نمائید؟

• حفظ محصولات بدون سموم شیمیایی

گلخانه‌دار شایسته است، برای جلوگیری از مصرف سموم دفع آفات، اصل تغذیه به موقع محصولات را هوشمندانه مدیریت کند تا این تغذیه با آبیاری و دفع آفات، به‌طور هماهنگ مدیریت شود.

• بازنگری‌‌های آینده‌ساز

بخش دولتی قبل از آغاز مجدّد تبلیغات برای افزایش سطح زیر کشت گلخانه‌ای کشور، گزارشی حاوی ارزیابی نکاتی به‌شرح زیر را در اختیار علاقه‌مندان، اذهان عمومی به خصوص مجلسی‌های جدید عضو کمیسیون کشاورزی و نیز دل‌نگران‌های اقتصاد کشور از جمله بازرسان قوه قضائیه قرار دهد:

الف. تاکنون چه مقدار محصولات گلخانه‌ای تولید شده است؟

• چه مقدار از این محصولات به کدام کشورها صادر شده‌اند؟

• چه مقدار از محصولات تولیدی، برچسب محصولات سالم یا نزدیک به ارگانیک خورده‌اند؟ هرچند که محصولات ارگانیک نیز در کشور ما به همان درد انواع استانداردها مبتلا شده‌اند که کارخانه‌داران ادعای دریافت آن‌ها را دارند!

• ساخت و بهره‌برداری از گلخانه‌‌ها تا چه میزان باعث ایجاد انگیزه برای سرمایه‌‌گذاری در این رشته شده است؟

• تاکنون چه مبالغی از ارز یا ریال یارانه‌‌ای و وام‌‌های کم‌بهره صرف احداث گلخانه‌‌های مجوزدار شده است؟

• بخش دولتی چه تمهیداتی را به‌کار گرفته تا فساد از این زنجیره دور شده و برای هر دو گروه دل‌نگران‌‌ها و بددلان قانع کننده باشد؟

مثال الگوئی برای گلخانه‌سازی و گلخانه‌داری

برای الگوبرداری علمی و تجربی، خالی از لطف نیست بدانید که 30 سال پیش در کشور اسپانیا، قبل از گسترش کشت گلخانه‌ای تا 120 هزار هکتار، ملاحظاتی سنجیده شد که فهرست‌وار به قرار زیر است:

• مکان‌سنجی‌های مناسب برای صرفه‌جویی در سوخت

• تدارک مواد اولیه ساخت گلخانه‌ها براساس طرح کلان تهیه شده از قبل

• تدارک نیروهای متبحّر به موازات توسعه گلخانه‌ها

• سنجش قیمت‌های تمام شده در مقایسه با رقیب‌ها و قدرت خرید مشتریان بازارهای هدف

• انتخاب نمایندگان واجد شرایط دوره دیده در بازارهای هدف

• تدارک اعتباراتی که در ابتدا بتواند موجبات جذب مشتریان را در مقایسه با رقبای بین‌المللی فراهم آورد.

• تضمین خدمات پس از فروش به مشتریان داخلی و خارجی

• عقد قراردادهای ویژه با مشتریان ساخت گلخانه‌ها برای مشتریان به‌عنوان قسمتی از هزینه‌های ساخت گلخانه و تدارک فروش این محصولات در بازارهای مصرفی که از قبل آن‌ها را برنامه‌ریزی کرده است.

از جمله روش‌های شفاف‌سازی گلخانه‌داری در ایران

توصیه می‌شود که از 5 مدیر دفتر توسعه گلخانه‌‌ها در معاونت باغبانی پرس و جو شود که چه نکات مثبت یا سوءمدیریت‌‌هایی را در ایام مسئولیت خود تجربه کرده‌اند و با امضاءهای خود به کدام متقاضیان اجازه اجرای طرح و واردات بذر و دریافت تسهیلات با بهره‌‌های اندک داده‌اند تا حدود یکهزار هکتار یا بیشتر از این 14 هزار هکتار گلخانه در این مدت کوتاه به‌صورت هوشمند پا بگیرد و دل‌نگران‌‌ها به جای بدبینی، به آن‌‌ها دست مریزاد بگویند، زیرا این روزها کمتر مدیرانی را سراغ داریم که دست‌شان برای امضای دسترسی به ارقام کلان باز بوده، ولی عملکردشان، کوچک‌ترین انحرافی نداشته باشد، ضمن آنکه مدیرانی که خدمت‌گذار بوده‌اند، شایسته بوده سال‌‌ها به این خدمات ادامه دهند، هم‌چنان که در کشورهای پیشرفته، مدیرانی را سراغ داریم که 30-20 سال مسئولیت‌‌های‌شان را ادامه داده‌اند، ولی در کشورمان در عرض مدت 6-5 سال، تعداد 5 بار مدیریت گلخانه‌‌ها در بخش دولتی تغییر یافته است؛ بدون آنکه کارنامه‌‌های این مدیران برای آگاهی اذهان عمومی شفاف‌سازی شود.

البته شایسته است که سایر حوزه‌‌های باغبانی نیز به همین ترتیب شفاف‌سازی شوند؛ با این هدف که خدمات ارزشمند مدیران خوش‌ذوق و زحمتکش نیز به‌عنوان ایثارگر به مردم معرفی شوند.

پیشنهاد می‌‌کند برای تجربه‌اندوزی و شناخت واقعیت‌‌های ملموس (در چند سال اخیر، بیش از 100 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شخصی و بانکی در این حوزه انجام گرفته است)، معاونت باغبانی جلسه‌ای را با حضور 5 مدیر قبلی به اتفاق نماینده‌ای از سوی بانک کشاورزی و نماینده‌ای نیز از سازمان نظام مهندسی تدارک ببیند تا اعضای کمیته اطلاع‌رسانی متشکل از تعدادی از نشریات اثرگذار به همراه خبرگزاری‌‌های عضو این کمیته، در این جلسه البته با حفظ فاصله‌گذاری‌‌ها، تمامی رویدادهای این حوزه باارزش برای اقتصاد کشاورزی و نیز کل اقتصاد کشورمان را مرور کنند و در تحلیل‌‌های‌شان، واقعیت‌‌ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.

مرداد 99-سال 41-شماره 488-ص 18