مدیریت دفع آفات نقش سلامت‌سازی و توجیه اقتصادی تولید را ایفاء می کند

با نگرشی به رسالت این سازمان، می‌توان گفت، کمک به استقرار و تأمین امنیت موادغذایی و تولید و افزایش کمی و کیفی آن و در عین حال، حفظ سرمایه‌هایی که متعلق به نسل آینده است، از جمله وظایف این سازمان است.

1- نقش مبارزه با آفات

کل محصولات زراعی، دامی و شیلات از 97 میلیون تُن به 120 میلیون تُن رسیده و سعی شده که مشکلات تولیدکنندگان و بهره­برداران حل شود و افزایش ضریب خوداتکایی را تحقق ببخشیم. در سال 1392 برای هر یکهزار لیتر آب 970 گرم محصول خشک تولید می­شد که درحال‌حاضر به 1400 کیلو رسیده است و بازده آبیاری نیز به همین ترتیب رشد کرده است.

یکی از راه‌های دستیابی به این امنیت، حفظ نباتات است؛ چرا که سالانه در جهان 35 درصد از محصولات کشاورزی، توسط عوامل زیان‌رسان از بین می‌رود که مصداق‌های آن مختلف است و از جمله می­توان به جلوگیری از ضایعات 38 درصدی میوه­جات، 57 درصدی سبزیجات و 32 درصدی غلات اشاره کرد. در صورت عدم مبارزه با آفات، ممکن است پنبه50درصد، در برنج و سیب‌زمینی 70 درصد و گندم تا 50 درصد ضایع شود، اما در کشور خودمان اگر مبارزه صورت نگیرد، از 114 میلیون تُن کل محصولات تولیدی در انبارها و مزارع تا 40 میلیون تُن از بین می‌روند، اما با مبارزه با آفات می­توان 32 میلیون تُن انواع محصولات را از گزند آفات حفظ کرد که معادل 48 میلیارد تومان خواهد بود.

سازمان، پیشگیری از آفات را به عنوان یک اصل در نظر گرفته و اعمال شرایط قرنطینه‌ای را ملاک جلوگیری از ضایعات محصول قرار داده است؛ ضمن آن‌که بسیاری از آفات امروزی بر اثر غفلت‌ها شیوع یافته و صدمات زیادی به محصولات زراعی و باغی وارد ساخته‌اند.

2- مبارزه با ملخ

شبکه‌های مراقبت، حداقل با 1400 کارشناس، از طریق ثبت پارامترهای هواشناسی، عوامل بیماری­زا را بررسی و احتمال شیوع آفات را به تفکیک آفات و استان‌ها رصد می­کنند. به عنوان مثال، کار مبارزه با ملخ، در سطح استان‌ها و به صورت میدانی، به درستی انجام شد که صدمات این آفت به حداقل رسید.

3- مخاطرات ملخ در پاییز امسال

در سال­های اخیر، با مشکل ورود ملخ مواجه بودیم. در هر هکتار ممکن است تا یک میلیون ملخ هجوم ببرند و گاهی دسته‌جات ملخ در سطح 30 تا 40 کیلومتر نیز گسترش می­یابند که در این راستا، مبارزه با آفت ملخ در سطح 400 هزار هکتار انجام شده است. ملخ‌ها می­توانند به 2 تُن سبزینگی در هکتار آسیب برسانند که در یک گستره وسیع ممکن است تا چند صد هزار میلیارد تومان خسارت وارد شود.

سال گذشته 9 استان به مساحت حدود 404 هزار هکتار، درگیر مبارزه با ملخ شد و با توجه به این‌که شرایط در هندوستان و شرق آفریقا مساعد است، احتمال افزایش نسل این ملخ و 20 برابر شدن تعداد آن وجود دارد که ما نیز احتمال مبارزه در سطح یک میلیون هکتار را در کشورمان پیش‌بینی کرده‌ایم. لازم به ذکر است که این سطح مبارزه، به حدود 300 میلیارد تومان بودجه احتیاج دارد.

بارندگی­های شبه‌جزیره عربستان از جمله در مناطق طائف و جیزان، سیل‌آسا شده و زمینه‌ها را طبق پیش‌بینی‌های فائو و کارشناسان خودمان، برای حمله گسترده ملخ از سمت پاکستان و هندوستان فراهم آورده است. این هجوم در پاییز امسال از جنوب شرق ایران آغاز خواهد شد و در دی­ماه نیز به اوج خواهد رسید که بسیار گسترده‌تر از حملات قبلی است؛ بنابراین تأمین بودجه و سموم از الزامات مبارزه است.

4- مقدار مصرف سموم پر خطر

حتی اگر استفاده از سموم اجباری شود، باز هم نباید از هر نوع سم استفاده کرد و باید در نظر داشت که حداقل یکصد نوع سم پرخطر، طی ده سال گذشته از چرخه مصرف حذف شده است؛ به طوری که در سال 1375، سهم مصرف آفت‌کش‌های پرخطر 22 درصد بود که سپس به 9 درصد و متعاقباً به 5 درصد در سال‌های اخیر کاهش یافت و حدود 10 هزار تُن سموم پرخطر، حذف و تعداد قابل‌توجهی از سموم کم‌خطر طی 3 سال گذشته جایگزین شدند. با این حال مصرف سموم در ایران در مقایسه با میزان مصرف سموم در کشورهای حتی توسعه یافته، کمتر است.

متوسط مصرف سموم در هر هکتار در جهان 8/2 کیلوگرم، ولی در کشورمان این مقدار 2 کیلوگرم است و 65/0 گرم در جهان برای هر کیلوگرم محصول است که در کشور  ما حدود 35/0 گرم است؛ در حالی که مقدار مصرف در آلمان 5 درصد، در انگلستان 4 درصد، در آمریکا 5 درصد و در فرانسه 9/2 کیلوگرم برآورد می­شود.

مهم‌ترین عامل توفیق، آموزش و ارتقای دانش فنی در مجموعه است. تاکنون 102واحد تولید مواد بیولوژیک و تجهیزات آن راه‌اندازی و 110 شرکت دانش‌بنیان 42 نوآوری را در این زمینه به ثبت رسانده‌اند که در نتیجه به‌کارگیری این تولیدات، 5/1میلیون هکتار از سطح مبارزه شیمیایی کاهش یافته است. در این راستا از تولید­کنندگان داخلی حمایت می­شود تا اشتغال‌زایی نیز تحقق پذیرد.

5-سایر آفات

مبارزه با بیماری زنگ در سطح 570 هزار هکتار با صرف حدود 500 میلیارد تومان انجام شده و با سن گندم نیز در مساحت حدود 5/2 میلیون هکتار مبارزه شد که البته صدمات این آفت جبران‌ناپذیر بوده است. در بحث قرنطینه با پیشگیری‌ها در سال گذشته، حدود 25 میلیون تُن واردات با منشاً گیاهی در مناطق مرزی کنترل شد.

پرسش و پاسخ‌ها

• وضعیت فروشگاه‌های سموم را چگونه می‌بینید؟

• فروشندگان سموم با تعداد 7200 فروشگاه در بخش خصوصی فعالند و نظارت برحسن انجام کار آن‌ها نیز به عهده سازمان نظام مهندسی است و صدور پروانه‌های فعالیت این فروشگاه‌ها را همین سازمان به عهده دارد، ولی نظارت عالیه با سازمان حفظ نباتات است که نرخ فروش، کیفیت‌ها و روش­های استفاده از سموم را دربر می‌گیرد. در مورد آفت­های انباری، بیشتر بحث ضدعفونی مطرح است؛ با این حال، سازمان کالاهای وارداتی و صادراتی را رصد می­کند و گاهی شرایط قرنطینه بر اساس دستورالعمل‌های کشور مقصد رعایت می‌شود.

مبارزه با برخی آفات نیز توسط بخش خصوصی با نظارت سازمان غلّه انجام می‌شود و تعداد 70 شرکت ضدعفونی‌کننده محصولات نیز با نظارت سازمان، این عملیات مهم را روی کالاهای وارداتی و صادراتی انجام می­دهند.

پرسش سردبیر مجله کشاورز:

• با توجه به این‌که کشاورزان اکثراً قادر به شناخت سموم موجود در بازار که دوره «کارنس» آن مشخص باشد، نیستند و از سمپاش‌های غیراستاندارد استفاده می‌کنند یا با کالیبره کردن آن‌ها آشنایی ندارند، سازمان چه تمهیداتی را برای مدیریت دفع آفات با حداقل مصرف سموم اندیشیده است؟

• در روند نظارت بر کیفیت سمپاش‌ها و راه‌اندازی آن‌ها باید برای خرید تجهیزات‌، با ساماندهی این سیستم‌ها و نوسازی، به سمت و سوی فناوری نوین، مانند بهره­گیری از پهپاد­ها برویم و توان و امکان مانورهایمان را بیشتر کنیم که برای آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم. گروهی در این سازمان موظفند که با مرکز توسعه مکانیزاسیون همکاری کنند و این مشارکت فقط تبادل دستورالعمل­های فنی است؛ از جمله این‌که مثلاً نوع آب مصرفی، سختی و PH مناسب را ندارد یا این‌که کاربر همیشه شک می­کند که آیا علف‌کش مشکل کیفیت دارد یا سمپاش؛ در حالی که ممکن است مشکل در کیفیت آب مصرفی باشد؛ بنابراین باید عوامل نارسایی‌ها برای کشاورزان شفاف‌سازی شوند.

• بوروکراسی چه آثاری بر مدیریت این سازمان‌ها و تحقق اهداف‌شان دارد؟

• در رفع بوروکراسی جدی هستیم و این مقابله از قبل هم صورت گرفته که نمونه آن 47 هزار مورد واردات بدون وقفه و نیز تسریع در کار قرنطینه­ای بوده است. در هر حال، امسال را سازمان IPPS (کنوانسیون مبارزه با آفات)، سال بها دادن به قرنطینه و بهداشت گیاهی اعلام کرده است. برای تسهیل در واردات و صادرات باید حتماً اصل گواهی بهداشت در مبانی ورودی ارائه می­شد که همکاران ما بیشتر اوقات خود را صرف استعلام و دریافت تأییدیه­ها می‌کردند، ولی امروز اقدامات قرنطینه‌ای هوشمندسازی شده و به‌زودی در سال جاری میلادی، این کار مهّم که توسط متخصصان کشورمان صورت گرفته، اجرایی می‌شود.

تاکنون 24میلیون و 700 هزار تُن کالاهای وارداتی و در مجموع با کالاهای صادراتی، 30 میلیون تُن کالا توسط این سازمان مورد نظارت و کنترل قرار گرفته است و قرنطینه به هیچ وجه مانعی برای صادرات کالا نیست و امروزه بیشتر نقش ایجاد امنیت را دارد.

حدود 98 تا 100درصد سموم پرمصرف در کشور وارداتی است و از مجموع 3 هزار تُن سموم مصرفی، 1450 تُن جزء سموم پرخطر برآورد شده که مصرف آن به سوی صفر پیش می‌رود و هدف ما حرکت به سوی مصرف سموم غیرشیمیایی است. اکثر سموم وارداتی نیز از کشورهایی نظیر هندوستان وارد می‌شوند.

تا به حال 35 میلیارد تومان از حدود 90 میلیارد تومان کمک بلاعوض به کشاورزان اختصاص یافته و به همین مبلغ نیز وام با 4 درصد بهره برای مبارزه با آفات به آنان پرداخت شده است. برای کاهش مصرف سموم، مدیریت بهینه استفاده از سموم را می­توان ملاک قرار داد و تقاضا محوری را نیز نباید از نظر دور داشت.

برای مبارزات تلفیقی نیز سالانه در سطح 5/1 میلیون هکتار، مبارزات بیولوژیک با آفات صورت می­گیرد که در این راستا نظارت بر توزیع نیز به‌طور جدی در برنامه‌ها گنجانده شده است که به تولید محصول سالم و ارگانیک منجر خواهد شد؛ البته این کار، سخت­گیری‌های ویژه خود را می‌طلبد و هزینه‌های بیشتری را نیز در بر دارد، ولی خرید این محصولات از 2/0 درصد تجاوز نمی­کند.

از سال‌های 97 و 98، ارز 4200 تومانی برای واردات بهینه سموم وجود داشت که متعاقباً با ارز نیمایی این کار انجام گرفت تا مواد تکنیکال وارداتی به مناسبت نوع سم، حداکثر با 35 درصد افزایش قیمت عرضه شوند.  

مهر99-سال41-شماره490-ص26