نخستین کود میکروبی با نام تجاری نیتراژین (حاوی باکتری «ریبوزوم») دقیقاً یک قرن پیش برای فروش عرضه شد و به دنبال آن، مراکز متعددی کار تولید گونه‌های مختلف «ریبوزوم» و برخی باکتری‌های دیگر را آغاز کردند؛ ولی این فعالیت‌ها به‌دلیل تقارنشان با زمان تولید کودهای شیمیایی، دوامی نیافتند.
سرازیرشدن این رقیب نیرومند به عرصة بازارهای مصرف، به‌دلیل جاذبه‌های گمراه‌کننده‌ای چون بهای ارزان، کاربرد آسان و به‌ویژه درآمدهای کاذب کوتاه‌مدت، چند دهة تاریک رکود و وقفه را بر تولید کودهای بیولوژیک تحمیل کرد.
با اوج‌گیری بهای نفت و مواد سوختی در اوایل دهة 1970 که افزایش بهای کودهای شیمیایی را در پی داشت، مسئله اقتصادی‌نبودن مصرف این کودها برای محصولات کشاورزی ارزان‌قیمت و لزوم استفاده از جایگزین‌های مناسب‌تر مطرح شد.
این خود سرآغاز تحولی بود که استحکام پایه‌های آن را باید مدیون دانشمندانی باشیم که طی این سال‌ها، با طرح مسائل اساسی‌تری، چون لزوم صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی تجدیدناپذیر و تأکید بر آثار منفی ناشی از مصرف غیراصولی این کودها بر کیفیت خاک، محصولات زراعی و سایر عوارض زیست‌محیطی آن‌ها، زمینه‌های مناسب را برای آغاز چنین تحولی فراهم آورده بودند.
- نخستین کود میکروبی با نام تجاری نیتراژین (حاوی باکتری «ریبوزوم») دقیقاً یک قرن پیش برای فروش عرضه شد
موارد استفاده و مراحل تولید کودهای میکروبی
معمولاً ارگانیسم‌های مورد استفاده برای تولید کودهای بیولوژیک، از خاک نشأت می‌گیرند و در اغلب خاک‌ها حضور فعال دارند؛ با این حال در بسیاری از موارد، کمیت و کیفیت آن‌ها در حد مطلوب نیست و به همین دلیل، استفاده از مایع تلقیح در آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند.
در این قبیل کودهای میکروبی، تراکم جمعیت سلولی در حدی است که می‌توان تا بیش از یک میلیون سلول زنده را برای هر دامنة تلقیح‌شده با آن فراهم کرد؛ در حالی‌که طبیعتاً چنین تعدادی، به‌خصوص در حوزة فعالیت سیستم ریشه‌ای گیاه، حضور ندارد.
عوامل زیر می‌توانند موجب تشدید کمبود یا دلیل نبود ارگانیسم مورد نظر، در خاک‌های یک منطقه باشند:
- تنش‌های محیطی بلندمدت، مانند خشکی، غرقاب، حرارت زیاد و یخبندان؛
- استفاده زیاد و مکرر از سموم شیمیایی به‌منظور مبارزه با بیماری‌ها و آفت‌های گیاهی
- در موارد انواع همزیست با گیاهان، نبود گیاه میزبان مناسب به‌مدت طولانی یا وارد کردن گونه یا واریتة خاصی از یک گیاه غیربومی.
مزید بر مسائل کمی، تفاوت‌های کیفی نیز به‌شدت مطرح‌اند. استعداد بالقوة افراد یک گونه برای انجام یک فرایند بیولوژیکی خاص یا برای مقابله با تنش‌های محیطی، بسیار متفاوت است و به‌طور طبیعی در هر خاک، طیف وسیعی از سویه‌های مختلف یک گونه از ضعیف و کم‌تأثیر تا مقاوم و کاملاً مؤثر، حضور دارند؛ به همین دلیل، اولین مرحلة تولید هر مایع تلقیح، جمع‌آوری و بررسی سویه‌های مختلف، به‌منظور انتخاب این سه نوع است : 1) بالاترین پتانسیل را از نظر انجام فرایند موردنظر داشته باشد؛ 2) بهترین توان تحمل به شرایط اقلیم و خاک محل مورد استفاده را داشته باشد؛ 3) بیشترین سازگاری را با گونه و واریتة گیاه زیرکشت در آن منطقه داشته باشد.
مرحله بعدی، تکثیر سویة انتخاب‌شده روی محیط غذایی اختصاصی و سپس نگهداری روی یک مادة حامل مناسب است؛ به طوری که قادر به حفظ و نگهداری آن، از زمان تولید تا هنگام مصرف (معمولاً برای حدود یک سال)، به‌طور زنده و فعال، به تعدادی در حد استانداردهای تعیین‌شده (کمتر از 10 سلول زنده در هر گرم از ماده حامل) باشد.
انواع کودهای بیولوژیک
رایج‌ترین این کودها، با استفاده از ارگانیسم‌های مربوط به گروه‌های زیر تهیه می‌شوند:
1ـ باکتری‌های تثبیت‌کنندة ازت مولکولی؛
2ـ قارچ‌های میکوریزی؛
3ـ میکروارگانیسم‌های حل‌کنندة فسفات‌های نامحلول؛
4ـ باکتری‌های «ریزوسفری» محرک رشد گیاه؛
5 ـ میگروارگانیسم‌های تبدیل‌کنندة موادآلی زائد به کمپوست؛
6 ـ کرم‌های خاکی تولیدکنندة ورمی کمپوست.
با اوج‌گیری بهای نفت و مواد سوختی در اوایل دهة 1970 که افزایش بهای کودهای شیمیایی را در پی داشت، مسئله اقتصادی‌نبودن مصرف این کودها برای محصولات ارزان‌قیمت و لزوم استفاده از جایگزین‌های مناسب‌تر مطرح شد.
*******
- معمولاً ارگانیسم‌های مورد استفاده برای تولید کودهای بیولوژیک،از خاک نشأت می‌گیرند.
فروردین و اردیبهشت99-سال41-شماره 484 و 485-ص27
