کشورهای پیشرفته با ضایعات محصولات کشاورزی، پودرهای تقویت‌کننده کنسانتره برای دام و طیور و حتی انسان می‌سازند
مهندس مجید ذوالفقاری
موقعیت زمانی فعلی در واقع فرصتی برای آغاز دوباره محسوب میشود، زیرا با لغو تدریجی تحریم‌‌های فزاینده کشور، امیدهایی برای افزایش واردات و رونق اقتصادی به وجود آمده است. در این میان، هموطنان ما معمولاً از واردات بی رویه، خاطرات خوبی ندارند؛ زیرا مثلاً شاید کمتر به این موضوع توجه کرده باشیم که بسیاری از کودها، مکمل‌‌ها، اسیدهای آمینه، فورلفورال‌‌ها، آنزیم‌‌های وارداتی در واقع حاصل فرآوری محصولات کشاورزی ضایعاتی و دورریز ممالک خارجی است.
همان طور که ذکر شد، وضعیت فعلی کشور از فرصت‌‌های شاخصی برخوردار است؛ زیرا اولاً در آخرین ماههای اجرای برنامه پنجم توسعه هستیم و در این برنامه حکم شده که میزان ضایعات محصولات غذایی و کشاورزی در آخر برنامه باید از 30 درصد به 15 درصد کاهش یابد که البته این مهم محقق نشده و هنوز در اوایل راه هستیم.
دوستی نقل میکرد که در یکی از ممالک شرق آسیا وقتی که محصولاتی مثل گوجه، سیب زمینی و … افزایش مییابد، دولت رستورانهای شخصی و غذاخوریهای ادارات، بیمارستانها، مدارس و غیره را به افزایش استفاده از این اقلام در منوی پذیرایی خود مکلف میکند.
کنجاله زیتون، معجونی برای افزایش شیر
توسعه باغهای زیتون یکی از برنامههای مهم و اشتغالزا برای مقابله با بیابانزایی است و حتی مقرر شد کمربندی چند صد کیلومتری از این درخت (که نام آن نیز در قرآن کریم به کار رفته) ایجاد شود. امروزه ضایعات کارخانههای روغن‌کشی همواره به عنوان ظرفیتی پنهان برای فرآوری و تولید خوراک دام و طیور مطرح بوده و حتی امکان تهیه عناصر مفید را پیش روی محققان قرار داده است، اما در این خصوص در کشورمان، کار چندانی را شاهد نبودهایم. روغن زیتون برخلاف روغنهایی مثل کنجد به روش ویژه گریز از مرکز تولید میشود و چند سالی است که یکی دو شرکت دانش بنیان داخلی موفق به ساخت دستگاه‌‌های استحصال روغن زیتون مشابه وارداتی شدهاند.
یکی از کارهای مرسوم در بسیاری دامداریها، استفاده از سنگ نمک برای ترغیب دامها به مصرف آب بیشتر و طبعاً افزایش شیر است. چنین کاری موجب وارد کردن نمک اضافی به بدن دامها و صرف انرژی زیاد، میشود اما با جایگزین کنجاله زیتون، ضمن افزایش میزان خوراک دام، به دلیل روغن قابل جذب موجود در این کنجاله، چربی شیر نیز افزایش مییابد.
کنجاله زیتون جایگزین غلات در خوراک دام و طیور
- این ماده مفید، غنیترین منبع انرژی گیاهی ارزان محسوب میشود و از این حیث رقیبی ندارد.
- انرژی 5/1 کیلو کنجاله برابر یک کیلو پودر چربی است.
- کنجاله حاوی آنتی اکسیدان و توکسین بایندر است و میتواند مصرف آنتی بیوتیک‌‌ها را قویاً کاهش دهد.
- تجزیه شیمیایی کنجاله زیتون نشان میدهد که این ماده ضایعاتی، حاوی حدود 9 درصد پروتئین خام و 5 تا 7 درصد چربی خام است و از 50 درصد الیاف نیز تشکیل شده است.
مقدار مصرف کنجاله در خوراک روزانه دام‌‌های مختلف:
| شتر مرغ | 35 تا 45 درصد |
| دام‌‌های بزرگ | 25 تا 30 درصد |
| دام‌‌های کوچک | 20 تا 25 درصد |
| طیور تخم گذار | 8 تا 10 |
| طیور گوشتی | تا 80 درصد |
کنجاله زیتون، ارزان ترین ماده مصرفی در خوراک دام
علیرغم ارزشهای کنجاله زیتون، این ماده از سایر مواد خوراک دام و طیور ارزانتر است. کنجاله زیتون میتواند جایگزین مناسبی با جو و یونجه در خوراک دام و جایگزین ذرت در خوراک طیور باشد و در خوراک گوسفند هم حدود 28 درصد جایگزین جو شود؛ به شکلی که روند رشد طبیعی دام، تداوم و وزن حیوان نیز به میزان چشمگیری افزایش مییابد. همان طور که گفته شد، این محصول با انرژی فراوان، به خصوص برای دامهایی مثل شترمرغ، شتر و اسب مفید است و مواد مغذی آن در هیچ محصولی به این قیمت یافت نمیشود؛ البته باید توجه کرد که مصرف 500 گرم مولتی آنزیم در هر تن خوراک، کمک فراوانی به هضم غذا در دامها میکند.
کنجاله زیتون منبع غنی فیبر
از فیبر به عنوان برس دستگاه گوارش در انسان و دام نام میبرند. بسیاری از غلات از لحاظ میزان فیبر فقیر هستند، ولی کنجاله زیتون منبع ارزشمندی از فیبر است و در صورتی که در زمان عملآوری آن از حرارتهای متغیر استفاده شده باشد به دلیل خاصیت شکنندگی، از قابلیت هضم و جذب بالایی برخوردار میشود. فیبرهای دانهای موجود در کنجاله زیتون در سیستم گوارش طیور به صورت چرخ دنده و آسیاب عمل میکنند و ضمن کمک به هضم، باعث کند شدن حرکت غذا در روده میشوند که در نتیجه، میزان جذب افزایش مییابد و باعث افزایش رشد و تولید طیور گوشتی و تخم گذار میشود. قیمت فعلی کنجاله زیتون حدود 700 تا 800 تومان است. البته به دلیل خاصیت سیال بودن ترکیب کنجاله، باید تاریخ مصرف متعارف و ضد عفونی کردن در برابر قارچها و میکروبها حتماً در نظر گرفته شود. به قرار اطلاع، فعلاً فقط یک یا دو شرکت دانش بنیان توانستهاند مجوز استحصال و پخش بهداشتی کنجاله زیتون را کسب کنند. متاسفانه در نمایشگاههای چند سال اخیر روغن زیتون و دانههای روغنی، در زمینه کنجاله زیتون دستاورد چشمگیری را شاهد نبودهایم.
محبوب ترین محصول کشاورزی جهان
طبق برآوردها و نظرسنجیهای جهانی، گوجه‌فرنگی در مقاوم دوست داشتنیترین محصول قرار دارد. اصولاً قرار داشتن گوجه سر سفره باعث افزایش نشاط و اشتها میشود. همچنین گوجه‌فرنگی سرشار از آنتی اکسیدانهای مفید است و طبق تحقیق اخیر در انگلیس مصرف آن به پیشگیری از بیماریهای قلبی کمک میکند، اما مصرف این محصول در تغذیه دام کمتر مورد توجه بوده است.
ایران در صدر تولید کنندگان رب گوجه‌فرنگی در جهان
کشورمان از حیث سطح زیر کشت گوجه‌فرنگی در رتبه چهارم تا ششم جهان قرار دارد و از حیث تولید رب آن نیز در مرتبه اول یا دوم است. این حجم زیاد تولید، ضایعات و تفاله زیادی ایجاد میکند که تا چند سال قبل عملاً فرآیند خاصی روی آن انجام نمیشد، اما خوشبختانه اهمیت تفاله گوجه‌فرنگی مورد توجه بیشتر و روش‌‌های تولید تفاله خشک و نیز پودر گوجه‌فرنگی در دستور کار قرار گرفت.
تولید پودر گوجه‌فرنگی یا «پماک» به روش غیر صنعتی توصیه نمیشود؛ زیرا به دلیل رطوبت زیاد و امکان فسادپذیری، فرآوری پسماند گوجه‌فرنگی نیاز به کار علمی و حساب شده دارد. همچنین استفاده از گوجه‌‌های شکسته و ضایعاتی میادین هم به دلیل وجود بار میکروبی فراوان صحیح نیست، لیکن امکان برنامه ریزی علمی در این خصوص وجود دارد.
پودر گوجه‌فرنگی، اکسیری برای دام و طیور
سال قبل گرمترین سال قرن نام گرفت که نشان دهنده لزوم دستیابی به روش‌‌های نوین مقابله با ناملایمات جوی است. یکی از ایده‌آل‌ترین محصولات برای مقابله با گرمازدگی و تنش‌‌های حرارتی پودر گوجه است. این پودر به کمک ویتامین C سرشاری که دارد میتواند در برابر گرمازدگی و همینطور سرمازدگی بخصوص برای طیور به عنوان محافظ عمل کند. شاید بعد از تفاله مرکبات و لیمو بتوان «پماک» را منبع ویتامین فوق نامید. این پودر به کمک ویتامینهای خود دام و طیور میشود و دهنک زدن مرغان را در فصل گرم کاهش میدهد و در فصول سرد هم هنگام بروز بحران کمبود سوخت، میتواند استرس‌‌های حرارتی طیور را کمتر کند.
سایر فواید پودر گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی 5 تا 10 درصد ماده خشک یا «پماک» دارد و میزان و کیفیت ویتامین‌‌ها و مواد مفید تفاله یا پودر بر حسب واریته و شرایط کشت فرق میکند که قابل مطالعه و توجه است؛ زیرا افزایش مواد مفید تفاله، فرآیندی کم خرج تر از برخی راهکارهاست. البته تغذیه دام با تفاله تازه توصیه نمیشود؛ زیرا عوارض گوارشی به همراه دارد و حتماً باید به صورت خشک و در ترکیب جیره استفاده شود.
آنالیز شیمیایی تفاله نشان میدهد که این محصول 20 تا 25 درصد پروتئین خام با حداقل 14 درصد لیزین بیشتر از لیزین موجود در پروتئین کنجاله سویا دارد. این محصول منبع خوبی از ویتامینهای A,B,C است.
بهمن 98-سال 41-شماره 482-ص 44
