98-6-2
* زنجیرهها در کشاورزی زمانی پایدار و اقتصادی عمل می‌کنند که حلقه‌های آن مکمل یکدیگر و به هم پیوسته باشند
البته زنجیرهها در هر حوزه و فعالیت در بخش متفاوتند و می‌توانند به خرده وکلان زنجیرهها تقسیم شوند. عواملی که زنجیرهها را تشکیل می‌دهند، در جزئیات بسیارند، ولی در کلیات از مواد اولیه، نیروی انسانی متبحر، فناوری مناسب و سازگار، سرمایه اولیه و جاری و نظارت‌های پایدار تشکیل شده‌اند.
1- ماده اولیه
الف. ماده اولیه، در حوزه‌های مختلف تولید متفاوت است. در زراعت ماده اولیه را نوع خاک مشخص می‌کند که معمولاً در اکثر مزارع، زارعان و باغداران کوددهی به خاک و گیاه را یا براساس آموخته‌های تجربی از پدرانشان یا آنچه همسایه‌ها انجام می‌دهند، دنبال می‌کنند.
مواد اولیه‌ای که در حدود 8 میلیون هکتار زراعت آبی و حدود 6 میلیون هکتار زراعت دیم صورت می‌گیرد، تعدادی از زارعان، تولید را بر اساس قراردادهایی با صنایع غذا و تبدیلی و تعداد دیگر که شرایط عقد قراردادها را ندارند، به انتظار عکس‌العمل‌های
بازار می‌مانند.
از بین زارعان و باغداران، عده قلیلی تولید را بر اساس علم روز و رعایت عرضه محصولات سالم و بقیه به همراه حداکثر
10 هزار نفر مروج، از فعل و انفعالات خاک، گیاه و تغذیه صحیح آنها از نظر PH، عمق و کیفیت مناسب خاک، روش‌های مبارزه با آفات و تجهیزات استاندارد و نوع سموم و زمان سمپاشی و رابطه آبیاری تحت فشار با تغذیه گیاه و بالاخره روش‌های برداشت و بازاررسانی را ندارند. به همین دلیل برخی حلقه‌ها در زراعت و باغداری با درصد نه چندان قابل توجه برای تشکیل زنجیرهها به یکدیگر متصل می‌شوند، اگر چه صدور مجوزها و اعطای وام‌ها توسط بانک کشاورزی، مدیریت‌ها در صنایع غذایی و تبدیلی را وادار کرده که برای استفاده از امتیازات دریافت تسهیلات کم بهره، مواد اولیه خود را به صورت اتصال به حلقه‌های تولید مواد اولیه به سرانجام برسانند که این تدابیر، نمونه‌های موفقی را به وجود آورده است، ولی تعداد، سرعت و کیفیت‌ها هنوز
اعلام نشده‌اند.
ب. ماده اولیه در صنایع لبنی، انواع شیر است که گاو، گوسفند و اخیراً بز به ترتیب، سهام عمده تولید شیر را به خود
اختصاص می‌دهند.
در تولید شیر، حدود 70 درصد هزینه‌ها را خوراک تشکیل می‌دهد که قسمت عمده مواد خشبی متشکل از یونجه و ذرت علوفه‌ای و نیز تفاله خشک چغندر قند در داخل کشور تولید می‌شود، ولی ذرت دانه‌ای، سویا و جو به مقدار بیش از 60 درصد از خارج وارد می‌گردد که در بین این مواد وارداتی، می‌توان از تراریخته‌ها نیز نام برد؛ ضمن آنکه واردات این مواد در اختیار عده خاصی است که تشکل‌ها و تاجرهای ضعیف، توانائی رقابت با آنها را ندارند و فقط بخش دولتی تحت شرایطی که هر از چندگاه عده‌ای به جرم زد و بند تحت تعقیب قرار می‌گیرند، افراد صالح‌تری را جایگزین خاطیان می‌کند.
دامداران علت نوسان‌های قیمت، کیفیت و کمیت مواد اولیه خوراک دام را تفاوت ارز 4200 تومانی با نیمائی و آزاد می‌دانند و آمادگی دارند که مواد خود را با ارز حتی آزاد نیز دریافت کنند؛ به شرطی که قیمت شیر نیز با همین معیارها محاسبه و پرداخت شود؛ چرا که همه آنچه با ارز 4200 تومانی وارد می‌شود، در اختیار دامدار قرار نمی‌گیرد.
در بازار فروش لبنیات، غیر از رابطه دامداری‌های صنعتی با کارخانه‌های شیر پاستوریزه و لبنی، شیرهای سرگردانی تولید و عرضه می‌شوند که به مصرف تولید انواع لبنیات می‌رسند که در واقع زنجیره‌های کاملاً سنتی جا افتاده‌ای دارند، ولی کوچک‌ترین نظارتی بر تولید و عرضه محصولات آنها برای تضمین سلامت مصرف کننده وجود ندارد.
* زنجیرهها در بخش کشاورزی کدام‌ها هستند و چرا در سال‌های اخیر وزیر جهاد کشاورزی و بانک کشاورزی نیز بر به وجود آمدن این روند تأکید دارند؟
زنجیره تولید قارچ
در تولید قارچ نیز زنجیره‌هایی به وجود آمده‌اند، ولی دو عامل مهّم تولید یا واردات اسپان قارچ و خاک پوششی در این زنجیره زیر سئوال قرار دارند، زیرا تولید قارچ از
10 کیلو تا 30 کیلو در متر مربع در نوسان است که کیفیت و اصالت اسپان و خاک پوششی با کیفیت واقعی آنها از یک سو و کنترل اتمسفر محیط پرورش و مدیریت حاکم بر آن، از سوی دیگر میتواند این زنجیره را موفق و آینده‌ساز کند.
زنجیره تولیدنان
تولید گندم و کیفیت آن در هر منطقه و هر سال متفاوت است، ضمن آنکه در چرخه تولید گندم سالم یا آفت‌زده، نحوه برداشت آن با کمباین‌های نسبتاً پیشرفته یا فرسوده، نحوه حمل آنها با بونکرهای ویژه حمل غلات یا کامیون‌های حمل کود و …، نگهداری در سیلوهای کاملاً فنی یا انبارهای غیر فنی بدون کنترل اتمسفر، اختلاط گندم‌های شناخته شده و گمنام برای کدام مصرف و پخت کدام نان با کدام آرد تحت چه شرایطی در نانوایی‌ها، رعایت خواب گندم، آرد و خمیر تحت چه شرایطی و بالاخره پخت نان با آتش مستقیم تا تجهیزات مناسب، جملگی می‌توانند تحت عنوان زنجیره کامل تولید نان یا ماکارونی و امثالهم تعریف شوند، ولی این زنجیره هنوز تا منازل دنباله دارد که چه میزان نان‌های بیات و ناخورده در سطل‌های زباله یا برای نان خشکی‌های دوره گرد که در بین آنها انواع کپک‌زده نیز یافت می‌شود، ادامه می‌یابد!
چرخه گلخانه‌ها
درسال‌های اخیر، گلخانه‌های فراوانی احداث شده‌اند و تولیدات انبوهی نیز در آنها صورت می‌گیرد که برخی دارای کنترل‌های کامل نرم‌افزاری و با رعایت تمامی شرایط تولیدند و بقیه یا باری به هر جهت و بدون رعایت اصول علمی و تجربی کار می‌کنند یا تعدادی نیز برای اصلاح ساختار گلخانه‌داری مدرن سعی دارند که جملگی مشکلات این زنجیره را می‌توان به قرار زیر تبیین کرد:
1- برخی از گلخانه‌داران تولید را می‌دانند، ولی از بسته‌بندی غافلند.
2- برخی بازارسازی داخلی و خارجی را نمی‌دانند و چنین ارتباطاتی را نیز هنوز
بنا نکرده‌اند.
3- در بیشتر گلخانه‌های میان‌حال و سنتی، هنوز رابطه بین خاک هوموسی و نوع محصول را در برنامه‌های تولید خود رعایت نمی‌کنند و گلخانه‌دارانی هم که امور مدیریتی را رعایت می‌کنند، توصیه به زمینه‌سازی فراگیر برای دیگران نشده‌اند.
4- سرعت احداث گلخانه‌ها به عنوان یک حلقه در ارتباط با سایر حلقه‌ها برای ایجاد زنجیرهها همخوانی ندارند که از جمله می‌توان به نیروهای متبحر و کاردان برای قبول مسئولیت‌های مدیریتی اشاره کرد که این نیروها، تغذیه گیاه، آبیاری، مبارزه با آفت را از یک سو و شناخت بازارها و قبول سفارش‌های قبل از تولید از سوی دیگر، این زنجیره را تکمیل کنند.
5- امروز گلخانه‌داران از کمبود بذرهای اصیل نگرانند و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در گلخانه‌ها، بذرهای سبزیجات با قوه نامیه بسیار بالایی را میطلبد که در کشور ما چنین بذرهایی در حال حاضر دور از دسترسند.
زنجیرهها فقط به همین چند نمونه خلاصه نمی‌شوند؛ بنابراین در شماره‌های آینده به آنها خواهیم پرداخت، ولی در همین چند نمونه باید درنگ کنیم. حال که حلقه‌ها ظاهراً به هم وصل شده‌اند، در کجای این زنجیرهها امکان گسستگی و ضعف کیفیت و امکان کاهش بهره‌وری را تجربه می‌کنیم که تنها با اعلام ایجاد زنجیرهها بدون آینده‌نگری در جهت و تکمیل حلقه‌ها قبل از ایجاد آنها را نداریم.
در شماره‌های آینده، نقش حلقه‌های مکانیزاسیون، آبیاری تحت فشار، تغذیه گیاه و مبارزه با آفات را برای تکمیل و افزایش کارایی زنجیرهها مرور خواهیم کرد.
